De Reizen, een update - A Biosphere Project Blog

Waarin wordt verteld waarom het geplande reisproject niet doorgaat op de manier die ik twee jaar geleden heb voorzien, wat ervoor in de plaats komt, en hoe dat allemaal samenhangt met mijn toenemende fascinatie met de manieren waarop we de wereld waarnemen (of niet waarnemen) en eigenlijk ook creëren door onze manier van (niet) kijken. 

En waarin ook wordt verteld over mijn intentie om de voorrang te geven aan het schrijven van een (of meerdere) boek(en) waarin ik de tekenen aan de wand voor een nieuw wereldbeeld wil onderzoeken, en waarom dat nieuw wereldbeeld belangrijk is voor wat we ecologie noemen en voor het vinden van een weg doorheen de crisissen waar we middenin zitten.

---

“Zodra je je op het pad begeeft, verschijnt het pad."

Rumi

Boerderij nabij Bovec, Slovenië. Oktober 2025

Blogposts van 2000 woorden of meer zijn voorzien van een audio versie, voorgelezen door mezelf.

Beste vrienden,

Nu zowat twee jaar geleden maakte ik mijn intenties bekend omtrent het project van de Reizen. 

Je kan hier de uitgebreide blogpost daarover van oktober 2023 lezen of beluisteren. 

Kort samengevat, was het project van de Reizen opgevat als een verkenning in beeld en woord van de toestand van onze biosfeer, met name in Europa. 

Het reisproject was bedoeld als een nomadische verkenning van de vier windstreken van Europa, in evenzoveel lange reizen. Opgevat als een verkenning van de schoonheid die ons nog rest, de waardevolle biotopen die we moeten beschermen, maar ook de mate waarin onze leefwereld al heeft te lijden gehad onder onze aanwezigheid, en de manier waarop onze verhouding tot de biosfeer volledig uit balans is geraakt. 

Het was de bedoeling om ook mensen te bezoeken en te portretteren: pioniers inzake een andere manier van zijn, een ander soort beschaving inzake landbouw, economie, mobiliteit, enzoverder. Wegbereiders voor een ecologische beschaving.

Een fragment uit die blogpost: 

“Ik wil plaatsen tonen, maar ook mensen: zij die nu al het slachtoffer zijn van een veranderend klimaat of gehavend biotoop, maar ook zij die al timmeren aan een nieuwe weg en aan een nieuwe toekomstvisie, een nieuwe wereld. Zij die pioniers zijn in de voornoemde nieuwe vormen van landbouw, van gemeenschap, van economie. Zij die zich inzetten voor het behoud van ons biotoop en ons gedeelde lichaam, en zij die nadenken over heel verregaande veranderingen in ons wereldbeeld.

Maar de hoofdrolspeler zal de wereld zijn, het citaat van Wallace Stevens indachtig: “Het mooiste in de wereld is natuurlijk: de wereld zelf”.

Ik ben al een leven lang naast schilder ook fotograaf, en ik zal naast het woord ook het medium fotografie inzetten om ons deel van de wereld in beeld te brengen vanuit de focus die ik net beschreven heb.”

Ik besloot de blogpost met mee te delen dat een eerste fase zou bestaan uit research, veel research. 

“Ik wil meer leren over al de landen die ik wil doorkruisen, vanuit het perspectief dat ik hierboven heb uiteengezet. Ik wil leren over mensen en processen die nu al een verschil maken: researchers, wetenschappers, activisten. Pioniers in de regeneratieve landbouw,  kunstenaars en auteurs, denkers en doeners. Mensen die nieuwe modellen proberen te ontwikkelen inzake al die domeinen van de menselijke samenleving die een invloed hebben op het welzijn van ons gedeelde lichaam, de biosfeer. En dat zijn eigenlijk alle domeinen, zoals ik beschreef in het essay ‘Laten we niet meer praten over de klimaatcrisis (Deel 2)”

En zoals ik ook al in mijn allereerste ‘Intentieverklaring’ in 2020 had aangegeven, wist ik niet waar mijn verkenningstocht me zou brengen. 

Nu, twee jaar later, is het tijd om even wat afstand te nemen, en te proberen een overzicht te krijgen van waar mijn zoektocht me heeft gebracht tot dusver. 

En voorwaar, het is toch weer niet echt wat ik had verwacht of voorzien. 

Ik ben zeker begonnen met de research zoals ik voorzien had, en ik onderzocht de mogelijkheden voor de eerste reis die naar het noorden zou gaan. Ik wilde via de kust van Noorwegen tot aan de Noordkaap reizen, en van daar ofwel naar Ijsland te gaan ofwel via Zweden en Finland terug zuidwaarts te gaan om via het noorden van Duitsland weer in België te belanden. Ik bekeek mogelijke doelen in het licht van mijn project, en wilde zowel steden als natuur in beeld brengen. Ik deed navraag naar mensen die ik zou kunnen bezoeken onderweg, zowel de voornoemde wetenschappers als activisten en mensen op een vernieuwende ecologische actief in alle mogelijke domeinen van menselijke activiteit.

Maar gaandeweg stelde ik vast dat de focus van mijn aandacht in de research voor het reisproject meer en meer verschoof naar andere domeinen. Domeinen die weliswaar van bij aanvang van het project in beeld waren, maar die gaandeweg eigenlijk het échte centrum van mijn aandacht en zoektocht gingen vormen, stelde ik vast. 

Mijn aandacht verschoof van het onderzoeken van de mogelijkheid van de reizen, van mogelijke bestemmingen, van het identificeren van potentiële gesprekspartners en experts in de gebieden die me eerst relevant leken, van het verkennen van de mogelijkheden die fotografie me zou bieden in deze context, naar het onderzoeken van iets dat breder en dieper gaat: het wereldbeeld dat ons op deze plaats heeft gebracht, dat aan de bron ligt van de verstoorde relatie tussen mens en biosfeer. 

Die interesse was van in den beginne een onderdeel van het project, zoals je wel weet als je de posts en vooral de mijmeringen hebt gevolgd, maar het werd gaandeweg het eigenlijke onderwerp van mijn zoektocht. 

Ik merkte gaandeweg dat het oorspronkelijke uitgangspunt voor het fotografische reisproject me minder boeide dan eerst. 

Het fotografische reisproject was een logisch idee toen ik besloot te stoppen met schilderen: gezien mijn levenslange liefde voor het fotograferen leek het aangewezen om door middel van fotografie een bijdrage te leveren in de bewustwording omtrent de vele ecologische crisissen waar we ons in bevinden. 

Maar ik kon na een tijd niet anders dan vaststellen dat mijn ware passie zich meer en meer verschoof naar het domein van metafysica, filosofie, wetenschapsfilosofie, en de manieren waarop we wereldbeelden construeren en hoe die ons op hun beurt gaan vormen en zelfs definiëren. Vooral de toenemende raakvlakken tussen filosofie, spiritualiteit, mystiek enerzijds, en de nieuwste wetenschap anderzijds, begon zowat al mijn aandacht in beslag te nemen.

Een andere kwestie die ik moest aangaan was het maken van keuzes, iets wat nooit mijn sterkste kant is geweest. Ik merkte dat ik veel hooi op mijn vork had genomen: een complex opgevat fotografisch reisproject, een blog, plannen voor een video-blog en een podcast, en de plannen voor het schrijven van een boek, iets wat omtrent een jaar geleden opdoemde als intentie. 

Ik merkte dat het teveel was allemaal, dat ik mezelf te zeer belastte en onder druk zette op teveel verschillende domeinen, terwijl ik ook bezig was met manieren om steunende leden en sponsors te vinden voor mijn project, aangezien ik eind 2023 ook nog eens besloot om onbetaald verlof te nemen van mijn lesopdracht aan de academie om me echt voltijds te kunnen wijden aan A Biosphere Project (bij deze dan ook een tip: ben je nog op zoek naar een goed doel om te steunen, bezoek dan onverwijld de steunpagina van het project!).

De afgelopen maanden ben ik dan ook weer door een rondje soul-searchen gegaan, om te bepalen wat voor mij nu echt het allerbelangrijkst is, wat mijn echte doelen zijn momenteel, en ook -niet onbelangrijk- waar mijn hart momenteel het meest naar uit gaat. 

En de uitkomst van die zoektocht is voor nu dat ik me volop wil richten op de verdere research inzake de aspecten van wereldbeeld en metafysica die ons huidige traject bepalen, aangezien ik inmiddels van mening ben dat zonder een verandering van wereldbeeld of paradigma, we er niet in zullen slagen om van koers te veranderen en zullen blijven de foute oplossingen te kiezen die vooral meer problemen gaan veroorzaken. 

Ik voel me daarin gesteund door niemand minder dan Donella Meadows, de beroemde auteur (samen met haar echtgenoot Dennis Meadows) van het baanbrekende werk ‘The Limits To Growth’ uit 1972, waarin onze huidige patstelling buitengewoon accuraat werd voorspeld. 

Ik citeer Donella (Dana) Meadows over de kwestie van wereldbeelden:

“De oude Egyptenaren bouwden piramides omdat ze geloofden in een leven na de dood. Wij bouwen wolkenkrabbers omdat we geloven dat ruimte in het centrum van steden enorm waardevol is. (Behalve de braakliggende ruimtes, vaak in de buurt van de wolkenkrabbers, waarvan we geloven dat ze waardeloos zijn). Of het nu Copernicus en Kepler waren die aantoonden dat de aarde niet het middelpunt van het universum is, of Einstein die stelde dat materie en energie uitwisselbaar zijn, mensen die erin geslaagd zijn om in te grijpen in systemen op het niveau van paradigma's hebben een hefboomeffect bereikt dat systemen totaal transformeert.

Je zou kunnen zeggen dat paradigma's moeilijker te veranderen zijn dan al het andere aan een systeem, en daarom zou dit punt het laagst op de lijst moeten staan, niet op de één na hoogste. Maar er is niets fysieks of duurs of zelfs maar traag in het proces van paradigmaverandering. Bij één individu kan het in een milliseconde gebeuren. Het enige wat nodig is, is een klik in de geest, het vallen van de schellen van de ogen, een nieuwe manier van kijken.”

Donella Meadows zag begin jaren zeventig al, ten tijde van het rapport van de Club van Rome, dat ons huidige traject (dat als een sneltrein op de zelfvernietiging afstevent) een logisch uitvloeisel is van alles wat we geloven over onszelf en over de wereld. En ze trok dan ook de mijns inziens juiste conclusie: dat we onze manier van denken moeten veranderen, en het geheel van wat we geloven over de wereld en over onszelf moeten herzien. Maar daartoe moeten we ons eerst wel bewust worden van wát we geloven, want zoals het water voor de vis, is ons wereldbeeld vaak onzichtbaar voor ons, omdat het op de achtergrond fungeert als onze ‘wegenkaart’, ons plan, onze zekerheid die we nooit in vraag stellen en die voor ‘gezond verstand’ doorgaat. En Donella Meadows zag ook dat een levens- of wereldveranderende paradigma-verschuiving in één kort moment kan plaatsvinden, als een “klik in de geest”.

Mijn weg zal dan ook verder die kant op gaan: een steentje proberen bijdragen aan het verspreiden van informatie en denkbeelden die wijzen in de richting van het nieuwe wereldbeeld dat opdoemt, en dat héél erg zal verschillen van het wereldbeeld dat we gewend zijn en waarin we ons thuis voelen als de voornoemde vis in het water. 

Paradigma-verschuivingen verlopen zelden zonder slag of stoot, en degene die er aan zit te komen wordt van dezelfde orde van grootte als het inzicht van Galilei en Kepler dat de Aarde niet het centrum van het Universum is. 

Maar nog meer: ik zou die informatie graag helpen verspreiden op een manier die niet enkel de hersens, de ‘mind’ aanspreekt (wat in onze cultuur dan nog vooral de linker hersenhelft betekent). Ik zou ‘tools’ of instrumenten willen aanreiken waarmee die informatie meer belichaamd kan ervaren worden, en geïntegreerd kan worden in het hele wezen van ons mens-zijn.  Want louter mentale informatie is onvoldoende om ons werkelijk te transformeren: we moeten in ons hart geraakt worden, en in onze botten. Die aspecten van ons wezen moeten aangesproken worden die al lang aan het atrofiëren zijn in een cultuur die hun bestaan grotendeels ontkent: intuïtie, hart-energie, belichaamde liefde voor onszelf en onze wereld. Als dat melig  of zweverig klinkt, is dat een bewijs voor mijn stelling. We zijn zo ver van onszelf verwijderd geraakt, dat we over het algemeen niet meer voelen wie of wat wij eigenlijk zijn, en dat is zoveel meer dan robots van vlees en bloed.

Het verspreiden van die informatie en de ‘tools’ zal ik nu ook in boekvorm gieten, en dát zal mijn focus worden de komende tijd, naast de verderzetting van de blog, de mijmeringen en de walkie-talkies. Je kan daarover een aparte blogpost verwachten binnenkort.

Ik voel nu dat dit vanuit mijn perspectief dringender is dan het door middel van fotografie in beeld brengen van de processen, mensen en initiatieven zoals ik voor het reisproject had gepland: niet dat deze initiatieven en deze pioniers onbelangrijk zijn, integendeel. Ze zullen een centraal aspect zijn van de transitie die ons wacht. 

Maar ik geloof nu dat geen van de initiatieven die momenteel worden genomen op vlak van landbouw, industrie, handel, transport, enzoverder, snel genoeg  gaan gebeuren op een schaal die voldoende groot is, zolang er geen grondige verschuiving in ons wereldbeeld optreedt. Vanuit ons huidige wereldbeeld hebben we simpelweg niet de nodige inzichten en perspectieven die ons in staat stellen zelfs maar te vermoeden wat er mogelijk is. 

De bril die ons huidig wereldbeeld is, houdt teveel informatie buiten ons blikveld. De ‘oplossingen’ die we voortdurend bedenken, zijn uitvloeisels van ons oude wereldbeeld en gaan vooral meer problemen veroorzaken. We bekijken alles wat er gebeurt doorheen een bril die maar een fractie van de informatie die we nodig hebben doorlaat, en naast deze bril hebben we ook nog een soort oogkleppen op en een hoofdtelefoon, die beide óók nog eens het overgrote merendeel van wat er te zien en te begrijpen valt wegfilteren. 

Het is bekend dat onze ogen slechts een fractie van het electromagnetische spectrum kunnen waarnemen, en dat onze oren evenzeer maar een fractie kunnen waarnemen van alle geluidsfrequenties. Het lijkt me niet overdreven om te stellen dat ons huidige cognitief potentieel slechts in staat is om maar een minimale fractie waar te nemen van alle mogelijke denkpistes omtrent de beschavingscrisis waar we doorheen gaan. 

We gaan dingen moeten denken waarvan we nu nog niet eens beseffen dat die gedacht kunnen worden. Zo ver zal de transitie gaan.

Betekent dat nu dat het reisproject van de baan is?

Ja en nee.

In de vorm die ik oorspronkelijk in gedachten had, zal het waarschijnlijk niet meer plaatsvinden. Hoewel, never say never, dus ik laat dat een beetje open.

Maar ik vermoed wel dat ik in ieder geval zal blijven reizen. 

Zoals ik aangaf in mijn vorige intentieverklaring omtrent de Reizen, zit het reizen me wat in het bloed. Ik heb altijd graag gereisd, ook alleen. En meerdere van die solo-reizen waren levens-veranderende ervaringen.

Meer dan één van die reizen voelde aan als een soort portaal, en eens ik door dat portaal was gegaan, was er geen weg terug, zo bleek. 

Mijn hersens werken anders als ik reis, en ik ben alerter en opmerkzamer. Mijn intuïtie staat meer op scherp, en ik krijg enorm veel energie van de schoonheid en het contact met de andere resonantie van andere streken waar ik doorheen reis. 

Je kan een indruk krijgen van enkele van mijn vroegere reizen sinds 2005 op de pagina met mijn fotografisch werk. Een aantal van die foto’s vind je ook op de pagina met de fotogalerij voor donors.

Mocht je dat nog niet weten, indien je ervoor kiest om sponsor of mecenas te worden voor A Biosphere Project, kun je jaarlijks respectievelijk drie of zes fotoprints kiezen uit deze galerij. 

Een vrijblijvende tip als je nog op zoek bent naar een goed doel om te steunen. 

Ik ga dus ook de mogelijkheid onderzoeken om te reizen om aan mijn boek te werken. Ik kan me maar moeilijk voorstellen dat ik jarenlang in een kamer aan een bureau ga zitten schrijven op een computer. Daar zou ik niet echt gelukkig van worden, vermoed ik, en het zou ook niet heel inspirerend zijn voor het hele proces. Ik zal dan ook verkennen of en hoe ik kan reizen om anders en beter te kunnen werken aan dat nieuwe kindje dat blijkbaar wil geboren worden, een boek.

Sommigen verklaren in het licht van de vele ecologische crisissen waar we doorheen gaan, dat we beter met z’n allen zouden stoppen met reizen. 

Ik ben zo vrij om het daar niet mee eens te zijn. Reizen is een activiteit die een grote positieve ‘return’ heeft voor de mensheid en voor onze ontwikkeling. Zoals bijna al onze activiteit, heeft die een bepaalde energie-afdruk en brengt het een bepaalde mate van vervuiling mee. Maar die ‘voetafdruk’ valt nog mee in vergelijking met veel andere dingen die we doen in onze biosfeer, andere dingen die weinig of géén positieve ‘return’ geven voor de energie-investering (zoals het eten van vlees).

Al hangt het natuurlijk ook af van hoe we reizen, en met welk doel.

Maar over dat onderwerp wil ik al lang een diepgaandere tekst schrijven, die ik nog dit jaar hoop te kunnen delen. 

Ik laat voor nu het woord daarover aan Anatole France: “Zwerven en reizen herstellen de oorspronkelijke harmonie die ooit bestond tussen de mens en het Universum."

Of Rachel Wolchin: "Als we bedoeld waren om op één plek te blijven, zouden we wortels hebben in plaats van voeten.”

En last but not least, St. Augustinus: “De wereld is een boek en wie niet reist, leest slechts één bladzijde."

Net zoals het reizen, vermoed ik dat fotografie nog een rol zal spelen in A Biosphere Project. 

Welke vorm dat zal aannemen, weet ik nu nog niet precies. Mogelijk zal ik reizen én fotograferen als ik aan het boek werk. Mogelijk zal ik fotograferen los van het schrijven van het boek. 

In mijn fotografisch werk heeft het registreren van schoonheid altijd een belangrijke plaats ingenomen. En zoals fotograaf Chris Jordan aangaf in de eerste Mijmering, is schoonheid misschien het enige dat ons kan redden. Of liever, de hernieuwde herkenning van de sacrale aard van schoonheid. 

Als ik fotografeer streef ik niet echt naar een heel herkenbare ‘stijl’ of vormgeving. Ik vind het het fijnst als ik het gevoel heb dat de foto zichzelf neemt, en dat een stukje wereld of een gebeurtenis als vanzelf een beeld wordt. 

Fotografen in wiens werk ik dat zie gebeuren, zijn (onder andere) Henri Cartier-Bresson, Mario Giacomelli en André Kertész. Het zijn fotografen als deze die voor mij altijd de grootste inspiratie zijn geweest. Maar in mijn recente verkenningen in de geschiedenis van de fotografie, viel me op dat de natuur eigenlijk maar zelden het hoofdonderwerp is geweest van fotografen tot op heden. Daar zijn natuurlijk uitzonderingen op, zoals Ansel Adams of Mario Giacomelli. Maar ik heb het gevoel dat er nog veel ruimte is voor het in beeld brengen van het grote mysterie dat de natuur, en bij uitbreiding de wereld, is. 

En ik vermoed dat ik ook die weg zal blijven bewandelen in de toekomst, naast het creëren van een of meerdere boeken en het verderzetten van de blog. 

Ook hierover zou ik graag nog een uitgebreidere tekst schrijven in de nabije toekomst, maar het valt af te wachten of ik nog toe zal komen aan langere teksten en essays eens ik goed en wel vertrokken ben met het werk aan het boek. To be continued, dus.

Met enige ironie stel ik vast dat ik deze post schrijf tijdens... een reis. 

Ik bevind me nu in de Julische Alpen, in Slovenië.

Op aanraden van mijn partner Agnes ben ik twee weken lang aan het rondzwerven in Hongarije en Slovenië, en mijn pad heeft me naar deze Julische Alpen gebracht in het uiterste westen van Slovenië, tegen de grens met Italië. Hier heb ik enkele dagen geleden ook Walkie-Talkie #5 opgenomen. 

Het is een prachtige streek, en deze korte en beetje onverwachte zwerftocht heeft me er ook weer aan herinnerd hoe belangrijk reizen altijd is geweest voor mij. De majestueuze pracht van deze Alpentoppen oefent een hypnotiserende werking uit op mij, ik kan er een hele dag naar zitten staren zonder de behoefte te hebben veel andere dingen te ondernemen. De hoge bergen hebben net als de oceaan een bepaald effect op ons zenuwstelsel - tenminste toch op dat van mij en ik vermoed op dat van veel mensen. Misschien omdat dat de landschappen zijn die het meest een soort oer-energie uitstralen, en ons kunnen herinneren aan onze herkomst, en ons enige echte thuis. 

Bij de hoge toppen van de Alpen of gelijkaardige bergketens, komt daar nog bij dat ze ons de ruimte zélf anders doen ervaren, en als het ware vorm geven aan de ruimte tussen hemel en Aarde. Die ruimte waar, volgens Shakespeare’s Hamlet, meer aan de hand is dan we over het algemeen geloven of mogelijk achten: “Er zijn meer dingen in hemel en op aarde, Horatio, dan waarvan gedroomd wordt in jouw filosofie.”

De ruimte tussen de bergtoppen gaat óók anders resoneren door de aanwezigheid van aarde die zich opricht en als het ware naar de ruimte toe beweegt. En de ruimte tussen de dingen is nu misschien net waar we meer aandacht aan moeten gaan besteden. 

De ruimte tussen de dingen (ik gebruik het woord ‘dingen’ met enig voorbehoud, zoals je weet als je Walkie-Talkie #5 bekeken hebt) kan ons anders doen kijken naar alles, en in de lege ruimte vinden we misschien de antwoorden op vragen die we nog niet eens gesteld hebben (maar die we gaan stellen als we onze bril afzetten). 

Dus ja, ik denk, of ik weet, dat ik nog ga reizen, en dat er nog meer berichten zullen volgen van ergens onderweg. Al zal het niet precies zijn wat me voor ogen stond twee jaar geleden. 

Maar zoals Rumi zei: “Zodra je je op het pad begeeft, verschijnt het pad."

Ik ga het pad dat opdoemt dan ook verder volgen, waar het ook maar heen gaat.

Bedankt voor het lezen en/ of luisteren, tot de volgende aflevering,

Het ga jullie goed,

Filip

---