“Zodra je je op het pad begeeft, verschijnt het pad."
Rumi
"De wereld is een boek en wie niet reist, leest slechts één bladzijde."
St. Augustinus
“Zwerven en reizen herstellen de oorspronkelijke harmonie die ooit bestond tussen de mens en het Universum."
Anatole France
"Als we bedoeld waren om op één plek te blijven, zouden we wortels hebben in plaats van voeten"
Rachel Wolchin
De audio versie van deze blogpost
Beste lezer en volger van A Biosphere Project,
De afgelopen jaren volgend op mijn besluit om te stoppen met schilderen heb ik me toegelegd op research, op het maken van mijn website, op het schrijven, en op het starten van deze blog. Met geen van deze dingen was ik voordien echt vertrouwd, daar ik het merendeel van mijn leven in een schildersatelier heb doorgebracht. Deze tocht doorheen nieuwe media zal verdergaan, en ik plan ook nog andere ‘kanalen’ in de toekomst. Maar ik zal nu ook datgene aangaan waar het allemaal mee begonnen is: het project van de Reizen.
Het concept is nog in ontwikkeling, en de uiteindelijke vorm zal nog evolueren naarmate ik meer informatie verwerk en advies krijg van mensen op het terrein en experts.
Voor nu is het idee dat ik het komende decennium (of decennia) vier lange reizen zal maken, één naar elke windrichting in Europa. Tijdens deze reizen zal ik in beeld proberen brengen wat er in ons deel van de wereld nog rest aan bedreigde schoonheid en biotopen, maar ook wat er al verandert door de biosfeercrisis. Ik zal proberen tonen wat er nu al beschadigd of verloren gegaan is, en ook wat we dreigen te verliezen. Ik wil duidelijk maken in welke mate de biodiversiteit in Europa al zwaar te lijden heeft gehad onder de menselijke aanwezigheid, en hoe we die biodiversiteit weer kunnen helpen herstellen. Ik wil de processen in beeld brengen die er toe geleid hebben dat het zo erg gesteld is met het levende wezen dat onze biosfeer is, maar ook de processen die weer kunnen leiden tot harmonie en synergie tussen dat deel van ons wat zich binnen onze huid bevindt (en wat we doorgaans ‘de mens’ noemen) en dat deel van ons dat zich buiten onze huid bevindt (en wat doorgaans ‘de natuur’ noemen).
Ik wil die natuur tonen, maar ook steden: steden zullen een centrale rol spelen in de transities die gaan komen, en zullen een heel verregaande transformatie moeten doormaken. Ik wil de ‘wilde’ natuur tonen (voor zover die nog bestaat in Europa), maar ook het grote deel van die natuur dat nu voor landbouw wordt gebruikt - hoe we met landbouw zullen omgaan in de toekomst zal bepalen of en hoe we zullen leven in synergie met de natuur, en nu is dat allerminst het geval. Landbouw is nu de grootste bron van emissies van broeikasgassen én de grootste aandrijver van het teloorgaan van biodiversiteit. Landbouw is in onze hedendaagse industriële samenleving doorgaans ook even ver of verder verwijderd van wat we ‘natuur’ noemen dan de stedelijke omgeving. Meer nog: veel steden herbergen nu een grotere biodiversiteit dan veel landbouwgebieden, en daar heeft ons ondoordacht en allesvernietigend gebruik van ploegen, pesticiden en kunstmest alles mee te maken. En het is allerminst noodzakelijk dat we op deze manier destructieve manier aan landbouw doen: we kunnen méér mensen voeden met een heel ander soort landbouw. Een vorm van landbouw die de biodiversiteit kan helpen herstellen en die ook een enorme bijdrage kan leveren aan het in balans brengen van de koolstofcyclus in onze biosfeer door het opnemen van meer CO2 uit de lucht dan herbebossingsprojecten zouden kunnen in de nabije toekomst. Landbouw zal dus een belangrijke focus zijn in het reisproject.
Ik wil plaatsen tonen, maar ook mensen: zij die nu al het slachtoffer zijn van een veranderend klimaat, maar ook zij die al timmeren aan een nieuwe weg en aan een nieuwe toekomstvisie, een nieuwe wereld. Zij die pioniers zijn in de voornoemde nieuwe vormen van landbouw, van gemeenschap, van economie. Zij die zich inzetten voor het behoud van ons biotoop en ons gedeelde lichaam, en zij die nadenken over heel verregaande veranderingen in ons wereldbeeld.
Maar de hoofdrolspeler zal de wereld zijn, het citaat van Wallace Stevens indachtig: “Het mooiste in de wereld is natuurlijk: de wereld zelf”.
Ik ben al een leven lang naast schilder ook fotograaf, en ik zal naast het woord ook het medium fotografie inzetten om ons deel van de wereld in beeld te brengen vanuit de focus die ik net beschreven heb.
Alpentoppen in Trentino, noord-Italië.
Waarom reizen?
Eenvoudig: omdat ik dat graag doe. Ik ben al een leven lang een verdoken nomade, en ik voel me erg goed als ik onderweg ben zonder dat ik weet waar ik zal aankomen. Op verschillende sleutelmomenten in mijn leven heb ik gereisd, alleen en zonder vast geplande route. En elk van die reizen heeft mijn leven veranderd en heeft deuren geopend die anders zeker gesloten zouden zijn gebleven. Reizen is een magisch iets en het kan ons toelaten door portalen te gaan naar een andere dimensie van zijn, begrijpen en ervaren.
De optie om een voltijds schrijver te worden die zijn leven in een kamer zou doorbrengen, gekluisterd aan een bureau en aan een computer, trekt me niet aan. En op die manier zou mijn horizon te beperkt blijven voor wat ik wil in de wereld zetten: een levendig en dynamisch beeld van waar we staan en waar we naartoe kunnen evolueren, als we de juiste keuzes maken.
Ik wil dus de wereld in, mensen gaan opzoeken, plaatsen beleven, en deze ervaringen zo levendig mogelijk tot bij jullie brengen, lezers en volgers van A Biosphere Project. Opdat jullie daar energie en inspiratie zouden kunnen van opdoen. Dat is mijn wens, dat ik een beetje van de energie van onze prachtige wereld kan helpen verspreiden en tot in jullie harten kan brengen.
Waarom fotograferen?
Eenvoudig: omdat ik dat graag doe. En zoals het oude gezegde luidt, ‘Een beeld zegt meer dan duizend woorden’. Al een leven lang fotografeer ik, naast mijn werk als schilder en tekenaar. Sinds ik mijn eerste eenvoudige camera kreeg toen ik 12 werd, heb ik altijd gefotografeerd, en heb ik dat altijd ervaren als een heel krachtig middel tot communicatie.
Schilderkunst en beeldende kunst in het algemeen kunnen dieper gaan, dat voel ik. Maar fotografie kan meer harten en geesten sneller in beroering brengen, en kan op kortere termijn een grotere impact hebben op ons collectieve bewustzijn dan beeldende kunst. Kunst is als een trage, diepe onderstroom, die op de langere termijn een grotere en meer blijvende impact kan hebben dan fotografie. Maar voor nu hebben we nood aan een medium dat op kortere termijn een grotere impact kan hebben op het transformatieproces dat we gaan doormaken. Omdat we niet zoveel tijd hebben.
Notenboom, provincie Somogy, Hongarije
Waarom Europa?
Dat is het dichtstbij, én doordat het zo vertrouwd is het toch ook onbekend.
Wat het meest vertrouwd lijkt, kan bij nader toezien de grootste verrassingen herbergen, precies omdàt het bekend scheen en misschien zelfs ‘gewoon’. En doordat het nog ‘dicht bij huis’ is, kan deze onverwachte onbekendheid ook een grotere impact hebben dan ‘ver-weg-streken’ die misschien exotischer zouden lijken of meer spectaculaire beelden zouden opleveren.
De hele wereld als onderwerp nemen zou op dit moment niet enkel veel te overrompelend zijn, het zou ook veel meer energie (in de letterlijke zin: energie uit brandstoffen of batterijen) vragen om me zo ver weg te begeven, verder dan mogelijk is over land.
Reizen is een activiteit die energie vraagt en onvermijdelijk een bepaalde mate van vervuiling met zich meebrengt.
Sommigen roepen dan ook op om niet meer te reizen, in het licht van de klimaatcrisis. Ik ben zo vrij het daar niet mee eens te zijn. Ik denk dat we moeten blijven reizen. Reizen is een vorm van energie investeren die veel positieve gevolgen kan hebben voor de mensheid, in tegenstelling tot veel andere activiteiten die veel meer energie vragen en veel minder positieve gevolgen hebben (zoals vlees of vis eten, of veel kledij kopen). Naar mijn gevoel is het voor de ontwikkeling van ons bewustzijn noodzakelijk dat we met z’n allen misschien zelfs méér gaan reizen. Maar dan wel ànders reizen dan we nu in veel gevallen doen, en met een andere ingesteldheid. Maar daarover een andere keer meer.
Ik vind het dus zeker niet alleen verantwoord om te reizen, maar zelfs aangewezen.
En waarom die lange reizen?
Dat is het meest energiezuinig. Indien ik elke keer op en af zou reizen naar meerdere bestemmingen in een bepaalde richting, zou dat veel meer energie vragen. Eén ronde in elke windrichting heeft ook een soort poëtische eenvoud, en verplicht me ook om goed na te denken over wat ik wil tonen en waar ik naartoe wil. Het kan een soort helder begrensde vorm geven aan een reisproject, die dan een neerslag kan vinden in een boek, waarin zowel de fotografie als het woord een plaats zullen vinden. Eén reis in elke windrichting herinnert er ook aan dat er een mythische dimensie is die reizen tot iets magisch kan maken, en dat die magie verband houdt met oude energieën en oude ervaringen van de mens die diep in onze botten zijn opgeslagen, zoals navigeren aan de hand van de sterren, het lezen van mossen, planten en bomen, het vinden van een pad door het volgen van dieren, enzoverder. De mens is in oorsprong een nomade, en zo’n 97 procent van de tijd die we als soort nu bestaan, hebben we al zwervend doorgebracht. Die ervaring zit dan ook in ons bloed en onze genen. Mogelijk is dat waarom ik van mening ben dat reizen een belangrijke activiteit kan en moet blijven voor de mens, òòk en misschien vooral in tijden van biosfeercrisis. Niet dat we dat nog steeds zullen doen aan de hand van sterren, mos, of paden gebaand door herten. Ik heb zelf alvast een GPS en ik zal die gebruiken ook. Maar de oer-energie van het reizen is beschikbaar voor ons, welke technologie we ook gebruiken. En het magische proces van het reizen kan die portalen nog steeds openen voor ons, die portalen die kunnen leiden tot een andere manier van waarnemen en bewust-zijn.
Een lange reis kan ook het soort transformatie van gevoel en idee en energie teweegbrengen die verder gaat dan wat mogelijk is op een kortere uitstap. Het lange tijd weg zijn van de vertrouwde omgeving kan ook leiden tot een soort van loskomen van de gebruikelijke identiteiten die mensen op elkaar projecteren in onze dagdagelijkse rollenspel, of de identiteiten waarmee we onszelf beperken in onze waarneming en belevingswereld, tijdens onze beroepsbezigheden of onze rol als ouder, partner of familielid.
En A Biosphere Project is opgevat als een nomadisch levensproject, een zoektocht in de ruimtelijke dimensies van onze wereld én in de wereld van ons bewustzijn. En die twee kunnen parallel verlopen, en elkaar versterken.
Bloem in korenveld, Zuid-Duitsland
Deze lange reizen kunnen een neerslag krijgen in de blog, in video-verslagen, in tentoonstellingen en in een boek.
Naast deze langere reizen kunnen er kortere tochten zijn als voorbereiding, om een bepaalde plaats te bezoeken of om iemand te ontmoeten voor een interview. De kortere uitstappen kunnen al in verschillende ‘windrichtingen’ plaatsvinden, en ik zal het aan intuïtie en synchroniciteit overlaten wat er zal gebeuren.
Het hele project, dat naar mijn gevoel meer dan een decennium in beslag zal nemen, zal dan ook veel voorbereiding en research vragen. De komende maanden wil ik beginnen met informatie inwinnen over mogelijke bestemmingen voor de eerste reis. De eerste windrichting wordt dus Noord, maar daarbinnen zijn er natuurlijk enorm veel mogelijke bestemmingen. De reis zou gaan doorheen Nederland, noord-Duitsland, Denemarken, Zweden, Noorwegen en Finland.
Groot-Brittannië, Schotland en Ierland zouden ook een logisch onderdeel van deze eerste reis kunnen zijn, maar ik vermoed dat dat teveel terrein zou worden voor één tocht. Waarschijnlijk zal ik die landen bij een andere reis aandoen, de reis naar het Westen.
De eerste lange reis is gepland voor 2025, afhankelijk van welk vervoermiddel ik zal gebruiken en van hoe de voorbereidingen verlopen. Ook de duur van de eerste reis zal afhangen van hoe de research verloopt en welke doelen en bestemmingen zich allemaal aandienen.
Ik start nu een proces op om advies in te winnen bij experts en mensen die vertrouwd zijn met de problematiek in de ruimst mogelijke zin. Ik wil meer leren over al de landen die ik wil doorkruisen, vanuit het perspectief dat ik hierboven heb uiteengezet. Ik wil leren over mensen en processen die nu al een verschil maken: researchers, wetenschappers, activisten. Pioniers in de regeneratieve landbouw, kunstenaars en auteurs, denkers en doeners. Mensen die nieuwe modellen proberen te ontwikkelen inzake al die domeinen van de menselijke samenleving die een invloed hebben op het welzijn van ons gedeelde lichaam, de biosfeer. En dat zijn eigenlijk alle domeinen, zoals ik beschreef in het essay ‘Laten we niet meer praten over de klimaatcrisis (Deel 2)’
Bedoeling is om op deze ‘Grand Tour’ een grote variatie aan perspectieven en invalshoeken in woord en beeld onder de aandacht te brengen.
Ook het ‘hoe’ van de reizen wordt een onderwerp van onderzoek en verkenning. Vanzelfsprekend wil ik reizen op een manier die zo min mogelijk vervuilt of energie verkwist. Daartoe bekijk ik verschillende mogelijkheden. Nu brengt elke vorm van reizen wel verbruik van energie en een bepaalde mate van vervuiling met zich mee, tenzij je te voet gaat. En ook al ben ik er van overtuigd dat reizen een investering van energie is die de mensheid nog steeds veel goeds kan brengen, spreekt het voor zich dat ik die zaak moet door-denken, en alle consequenties van mijn keuzes moet bekijken.
De blog van A Biosphere Project zal jullie op gezette tijden verdere berichten brengen over het verloop van de research en de voorbereidingen, en de ontmoetingen die daar eventueel uit voortkomen.
Bij deze ook volgende oproep: jullie, mijn lezerspubliek, kunnen natuurlijk ook goede ideeën of tips hebben over mogelijke bestemmingen of onderwerpen tijdens de reizen (in eender welke windrichting, je hoeft je niet te beperken tot ‘Noord’). Aarzel niet om indien je wenst me zulke ideeën of tips mee te delen via het formulier onderaan elke webpagina, of via een antwoord op deze mail. Jullie medewerking wordt alvast heel erg op prijs gesteld!
Bedankt voor het lezen en voor het volgen van A Biosphere Project,
Het ga jullie goed!
Filip
Meer op Kvaløya eiland, noord-Noorwegen