Waarin wordt verteld over hoe we onszelf schijnbaar in een hoek hebben geschilderd, waarom dat toch niet betekent dat we geen kant meer uit kunnen, maar waarom dat wel betekent dat we voor een deel ons gedane werk zullen moeten ongedaan maken, en tot slot waarom dat niet wil zeggen dat er geen mooiere wereld mogelijk zou zijn waarin we (wie weet) ook veel gelukkiger kunnen zijn.
"Het kan zijn dat wanneer we niet meer weten wat te doen
we bij ons echte werk zijn gekomen,
en dat als we niet meer weten welke kant we op moeten
we aan het begin van onze echte reis zijn gekomen.”
Wendell Berry
Audio versie van deze post, voorgelezen door mezelf.
Beste vrienden,
In enkele van de vorige blogposts liet ik experts inzake energie aan het woord, die duidelijk maakten waarom onze industriële en energie-hongerige wereld wat die energie betreft in een doodlopend straatje beland is.
Uit hun presentaties werd het zonneklaar dat het sprookje van ongebreidelde economische groei onhoudbaar is, bekeken vanuit het oogpunt van energievereisten, grondstoffen, en de impact van onze huidige energiebehoeften op de levende planeet en de ecosystemen waar wij deel van uitmaken.
Het ging de voorbije afleveringen vooral over energie, maar ook als we naar andere domeinen van onze ‘beschaving’ kijken, kunnen we evengoed tot de conclusie komen dat de weg waarop we ons bevinden doodloopt, zoals mocht blijken uit de presentatie van Nate Hagens in ‘De Grote Vereenvoudiging’. Of je het nu hebt over landbouw, visserij, internationale handel en transport, het internationale monetaire systeem gebaseerd op een systeem van interest, over het principe van exponentiële economische groei, en daarmee gepaard een exponentiële groei van extractie van grondstoffen en ‘resources’, op alle domeinen zien we dat we tegen de ‘grenzen van de groei’ aanlopen , zoals vijftig jaar geleden accuraat werd voorspeld in het baanbrekende werk ‘Grenzen aan de groei’ van Donnella en Dennis Meadows.
We hebben niet enkel te maken met een ‘klimaatcrisis’, maar met een meta- crisis inzake zowat alles wat we tot nu gecreëerd hebben op onze planeet.
Ik zou op elk van die andere domeinen kunnen inzoomen en ook weer experts, argumenten en studies kunnen aanvoeren die dezelfde impasse aantonen , maar dat is niet de bedoeling van deze blog. Waarschijnlijk zullen enkele of vele van die andere aspecten van onze problemen nog wel belicht worden hier, maar ik wil het niet enkel hebben over problemen, impasses, en alles wat blijkbaar onmogelijk wordt. Graag wil ik ook belichten wat wél mogelijk is, wat we wél kunnen doen om een weg te vinden doorheen dit doolhof, welk licht er wél nog schijnt aan het einde van deze tunnel.
Het is verbazend hoe snel mensen flippen van het standpunt dat er geen vuiltje aan de lucht is en dat onze technologische vooruitgang wel een antwoord zal formuleren op al de ecologische crisissen, naar het standpunt dat alles verloren is, er geen enkele hoop is, en dat we verdoemd zijn (een bipolariteit waar ik het al over had in de mijmering ‘Het komt allemaal goed’). De turbulente ontwikkelingen inzake internationale politieke en militaire verhoudingen maken het er niet eenvoudiger op, en kunnen het gevoel versterken dat inderdaad ‘alles verloren is’. En natuurlijk zijn zowel de overtuiging dat er geen vuiltje aan de ecologische lucht is en de overtuiging dat alles verloren is, geen van beide echt behulpzaam, en kunnen ze ons allebei in een gevoel van onmacht houden, ten prooi aan passiviteit en moedeloosheid.
Jazeker, de uitdagingen waar we voor staan zijn immens en gaan heel veel vragen van ons, maar er zijn wel degelijk mogelijke paden naar een mooiere wereld, waarin onze ‘beschaving’ een evenwicht kan vinden met het organisme waar we deel van uitmaken, onze biosfeer.
(Ik plaats het woord ‘beschaving’ altijd tussen aanhalingstekens omdat ik met sociaal filosoof Daniël Schmachtenberger van mening ben dat we het stadium van beschaving nog niet echt bereikt hebben. Ik verwijs ook graag naar de bekende anekdote, waarin een journalist vroeg aan Mahatma Ghandi wat die dacht van de Westerse beschaving. Ghandi’s antwoord: “Ik denk dat dat een goed idee zou zijn”.)
Wat is dat eigenlijk, jezelf in een hoek schilderen?
Wictionary zegt: “Het idee is dat iemand die de vloer van een kamer schildert, onbedoeld de verf over de hele vloer kan aanbrengen en zichzelf in een hoek kan opsluiten, ver weg van een uitgang. Als hij de kamer wil verlaten, heeft hij geen andere keuze dan op de verse verf te stappen en de kamer te verpesten.”
In die zin bekeken, lijkt de uitdrukking van toepassing op onze situatie. Als we merken dat geen van de techno-fixen die we bedacht hebben afdoende gaan zijn om ons en de levende planeet uit de nesten te halen, gaan we beseffen dat we onszelf in een situatie hebben gemanoeuvreerd waarbij we enkel kunnen ‘ontkomen’ als we over de verse verf heenstappen, en ons voorgaande harde werk ‘verprutsen’ of ongedaan maken.
De vraag is maar hoe erg dat écht is: stel dat we eigenlijk al de verkeerde kleur verf hadden gekozen om te beginnen, of dat we de vloer eigenlijk beter hadden opgeschuurd en vernist? Of dat we eigenlijk een heel ander soort vloer nodig hadden dan we eerst dachten? Het idee van over de natte verf heen te lopen, voelt maar rampzalig aan in de mate dat we gehecht zijn aan wat we al gedaan hebben. Maar wat als er betere opties zijn dan degene die we tot nu toe hebben gekozen?
Zo ook kan onze huidige toestand als rampzalig aanvoelen omdat we heel erg gehecht zijn geraakt aan wat we al hebben gepresteerd. Veel aspecten van ons zelfbeeld, onze verwachtingen voor de toekomst, onze wensdromen, ons wereldbeeld, hangen af van wat we graag zien als de grote prestaties van onze ‘beschaving’: het gevoel van schijnbare almacht en controle over de natuur, de wat we nu zien als vanzelfsprekende niveau’s van consumptie en materiëel bezit, en de technologische prestaties die onze huidige wereld zo bepalen.
Maar misschien is veel van wat we tot nu toe bereikt en geproduceerd hebben, en wat we bezitten en dénken nodig te hebben, niet écht nodig om tot een wereld te komen die optimaal in harmonie is met de natuurlijke systemen waar we deel van uitmaken, en een wereld te ontwikkelen waarin ook veel meer evenwicht inzake levenstandaard en welzijn is tussen verschillende bevolkingsgroepen, landen en regio’s. Want er is natuurlijk ook een rechtstreeks verband tussen de steeds toenemende ongelijkheid wereldwijd, de opkomst van een nieuwe klasse van miljardairs-oligarchen waarbij enkele tientallen mensen evenveel bezitten als de armste helft van de wereldbevolking, en de steeds prangender wordende crisis waarin het levende weefsel in onze biosfeer zich bevindt.
Vaak wordt de situatie zo voorgesteld dat we, als we ook maar enigszins moeten inbinden inzake ons energieverbruik, ons gebruik van landoppervlak voor landbouw, of onze noden inzake grondstoffen, we meteen terug worden gekatapulteerd naar het stenen tijdperk, en gedoemd zijn om weer in armoede te ploeteren voor onze dagelijks kost, kou te lijden in miserabele hutten, en in algehele ellende de rest van onze dagen te slijten.
Die visie is ook een weerspiegeling van het flippen tussen ontkenning en wanhoop waar ik het daarnet over had, en is op geen enkele manier een ‘realistische’ weerspiegeling van onze mogelijke paden naar een toekomst die onze natuurlijke wereld niet verder vernietigt.
Er zijn heel wat ontwikkelingen die wijzen in de richting van mogelijke toekomstperspectieven die ‘duurzaam’ zijn (een woord dat ook een beetje problematisch is maar ik gebruik het nu even gemakshalve) en zelfs zouden kunnen leiden tot een échte beschaving, één die naam waardig. En veel van die paden houden verband met het ons opnieuw eigen maken van kennis en praktijken die haast zo oud zijn als de mens zelf, manieren van ons verhouden tot en waarnemen van de wereld die ‘indigenous’ culturen tot nu hebben bewaard, oeroude technologieën die ontstaan zijn vanuit een verfijnde waarneming van het levende organisme waar wij deel van uitmaken (een verfijnde waarneming zoals die waar ik het over had in de mijmering ’Stilte (deel vijf)’.
Het in harmonie brengen van enerzijds deze oeroude technologieën en manieren van zich verhouden tot de levende wereld, met anderzijds de positieve aspecten en technologische mogelijkheden van ónze ‘beschaving’, is een fascinerende mogelijkheid waar al veel denk- en ander werk is voor verzet door heel wat briljante geesten, pioniers, filosofen, activisten, en ook inheemse volkeren die mee timmeren aan een nieuw toekomstbeeld terwijl ze -vaak met gevaar voor eigen leven- de resterende biodiversiteit in enkele van de meest ongerepte gebieden op Aarde mee helpen beschermen.
In enkele van de komende afleveringen van de blog zal ik dan ook mensen aan het woord laten die veel te vertellen hebben over mogelijke oplossingen voor de problemen waar we ons mee geconfronteerd zien. Oplossingen die evenwel niet in de sfeer zullen liggen van de louter technologische quick-fixes die tot nu toe het debat bepalen, gaande van kernfusie over genetische manipulatie en factory-food tot geo-engineering. Het zal eerder gaan over dingen die nu vaak buiten beeld blijven, zoals de vraag wat eigenlijk een natuurlijke begrenzing vormt van het leefgebied waar jij en ik ons in bevinden en dat we ‘thuis’ mogen noemen, wat de eigenheid van zo’n regio is en hoe we die regio kunnen helpen herstellen en floreren, en hoe we individueel weer betrokken kunnen raken bij dat herstellen van onze ‘bio-regio’; hoeveel energie we écht nodig hebben om gelukkig te zijn; hoe we door middel van oeroude landbouwmethodes de Aarde kunnen regenereren en tegelijk meer dan genoeg voedsel voortbrengen om de wereld te voeden op een manier die ook veel gezonder zou zijn, én als kers op de taart ook nog eens een groot deel van onze emissies van broeikasgassen zou kunnen sekwestreren... om maar een paar voorbeelden te geven.
Veel van die andere benaderingen hebben te maken met het loslaten van ons materialistische wereldbeeld gericht op controle en dominantie van een natuur die wordt gezien als zielloos en dood, louter een verzameling grondstoffen die we naar believen kunnen exploiteren en manipuleren. In de mijmeringen zal ik de komende maanden enkele mensen aan het woord laten die fascinerende dingen kunnen vertellen over ándere manieren om naar de wereld te kijken, manieren van waarnemen, denken over en voelen van de wereld die eveneens zo oud zijn als de mensheid zelf, en die nu een verrassende spiegel vinden in de recentste ontwikkelingen in de wetenschap.
Naar mijn mening is deze dubbele verkenning die gaande is, de voorbode van een échte omwenteling die échte oplossingen zal brengen, en échte hoop op een mooiere wereld. Heel veel van die ontwikkelingen zijn wel degelijk gaande over de hele wereld, maar blijven nog vaak onder de radar van onze mainstream media. Ik wil hierbij mijn bijdrage leveren aan het helpen verspreiden van deze ideeën, als onderdeel van het project. Je zal deze posts terugvinden onder de sub-categorieën in het blog menu genaamd ‘Oude wijsheid en nieuwe verhalen’ en ‘De wetenschap en het nieuwe paradigma’.
Ik zie deze ontwikkelingen als een proces dat zich als een mycorrhizaal netwerk verspreidt van onder uit, een emergente en zich verwijdende cirkel van intelligentie, creativiteit en praktische wijsheid, die in zijn expansie de ineenkrimpende (of ineenstortende) cirkel van ons huidige systeem (groei, controle, dominantie, extractie en exploitatie) zal kruisen. Geboorte en ineenstorting zullen gelijktijdig verlopen in wat ‘De moeder van alle transities’ kan genoemd worden, zoals beschreven in de gelijknamige mijmering. Dat proces belooft heftig te worden, en de goede afloop is geenszins gegarandeerd. Maar zoals het voorbeeld van de transitie van de rups naar de vlinder in ‘De moeder van alle transities’ ons leerde, ook een proces dat bijzonder destructief en zelfs dodelijk lijkt kan de voorbode zijn van iets heel wonderlijk en prachtig.
Maar ik denk ook dat niemand aan de zijlijn zal kunnen blijven, en dat de transitie de aandacht en toewijding van iedereen zal vragen. We kunnen niet wachten tot onze instellingen en overheden het juiste gaan doen, iedereen moet mee aan de kar trekken. En dan doel ik niet zozeer op het minderen van je waterverbruik of het je best doen met recycleren of minder vliegen of auto rijden, hoe goed die dingen ook kunnen zijn op zich. Ik doel niet op het individueel pogen om “één acht-miljardste minder van het probleem te zijn”, zoals Nate Hagens dat uitdrukte. Ik doel wél op het bewust worden van de rol die jij kan spelen vanuit jouw eigenheid en mogelijkheden in het helpen galvaniseren van maatschappelijke bewustwording en actie, in een soort actie dat filosoof Báyò Akómoláfé ‘ benoemde als ‘post-activisme’. En dat is niet zozeer een kwestie van ‘ten strijde trekken tegen iets’, maar eerder van een andere plek innemen in het geheel der dingen, vanuit een helder bewustzijn van de ‘agency’ of effectieve daadkracht die ieder van ons in zich draagt. Maar daarover ook meer een andere keer.
Ook over een ander aspect van het project, de fotografische reizen, kun je binnenkort een update verwachten, alsook over mijn evoluerende ideeën over hoe dat oorspronkelijke idee een nieuwe plaats vindt in het geheel van het evoluerende panorama van ideeën dat ik verken in A Biosphere Project.
Allereerst krijgen jullie volgende keer een boeiende inleiding op de concepten ‘bioregions’ en ‘bioregioning’ voorgeschoteld, in de vorm van een dialoog tussen drie experts terzake en Nate Hagens, in diens podcast.
Bedankt voor het lezen, en een prachtige dag gewenst,
Het ga jullie goed,
Filip
