Waarin wordt verteld over Nate Hagens en zijn boodschap, over de onvermijdelijkheid van een grote verandering in onze manier van leven, over de manieren waarop we blind zijn voor de werkelijkheid, over allerlei moeilijk nieuws en waarom dat moeilijke nieuws toch niet betekent dat er geen prachtige wereld mogelijk is (alleen anders dan we ons nu vaak voorstellen).
"We leven in een tijd van verwondering, gevaar en mogelijkheden. Er liggen miljoenen onbekende bestemmingen in het verschiet - sommige donker en onheilspellend, andere gastvrij en mooi. Velen van ons voelen dat er iets veranderd is, dat er iets aankomt. Maar we missen een gedeeld begrip van het pad dat ons hier heeft gebracht en van het terrein dat voor ons ligt. Welke toekomst we verwachten hangt af van de lens die we gebruiken om de weg te zien."
Nate Hagens
"Of je het nu de metacrisis, de polycrisis of de menselijke situatie noemt, de uitdagingen waar we voor staan zijn nieuw in omvang, aantal en aard. Om te begrijpen waar we naartoe gaan, hebben we een systeemlens nodig die zoveel mogelijk van wat we weten integreert."
Nate Hagens
Twee uur durende presentatie door Nate Hagens over de meta-crisis, de komende Grote Vereenvoudiging, en de mogelijke paden naar een mooiere wereld. Een fascinerende lezing door één van ’s werelds experts inzake de ecologische crisis, energie, het financiële systeem, en de andere systemen die ons mondiale technologische ‘superorganisme’ draaiende houden. Warm aanbevolen! Laat je niet afschrikken door de lengte, Nate is een uitstekende spreker en neemt ons mee op een overzicht van onze huidige hachelijke situatie, zonder toe te geven aan wanhoop of apathie, integendeel. Er is een pad naar een betere toekomst, maar het zal niet gemakkelijk zijn en er zullen heel andere soorten actie nodig zijn dan we op dit moment denken. Indien je het Engels niet zo goed kan volgen, kun je in de instellingen van de Youtube speler de ondertiteling activeren en ‘automatische vertaling selecteren. Je kan onderaan deze eerdere blogpost zien hoe dat moet. Je kan dan uit een scroll-menu Nederlands selecteren. De automatische vertalingen zijn zeker niet perfect, maar goed genoeg om de tekst te kunnen volgen.
De audio versie van deze blog post, voorgelezen door mezelf.
Beste lezers en volgers van A Biosphere Project,
In de recente blogpost ‘Wat te doen (reprise)’ had ik het over de vraag wat ons individueel en collectief te doen staat in de ecologische meta-crisis waar we doorheen gaan.
Voorwaar een vraag waar geen kort en eenvoudig antwoord op kan gegeven worden, omdat de situatie waar wij en de planeet ons in bevinden complex is en geen enkelvoudige ‘oplossing’ vraagt of zelfs maar verdraagt. Enkelvoudige oplossingen zijn gedoemd om meer problemen te veroorzaken dan ze zogezegd oplossen.
Vooral het vraagstuk van individuele verantwoordelijkheid is een beetje misleidend, omdat de optelsom van onze individuele goed bedoelde inspanningen (minder autorijden of vliegen, kortere douches nemen, minder kledij kopen,...) ons nooit gaan ‘redden’. De meta-crisis is een systemische crisis, en vraagt om een enorme verandering op het niveau van de systemen die onze globale ‘beschaving’ doen draaien (ik zet het woord ‘beschaving’ altijd tussen aanhalingstekens omdat ik met sociaal filosoof Daniel Schmachtenberger meen dat we het niveau van beschaving nog niet echt bereikt hebben).
Jazeker, onze individuele gedragsverandering doet ertoe, maar is niet voldoende omdat enkel een omwenteling op systeem-niveau kan leiden tot een leefbare wereld voor onze nakomelingen en de miljoenen andere soorten met wie we de planeet delen. Ieder van ons afzonderlijk kan natuurlijk òòk bijdragen aan die systemische verandering, maar dat gebeurt dan meer op het niveau van bewustmaking, delen van informatie, oprichten van organisaties en netwerken, grassroots activisme in allerlei domeinen, en alles wat tot meer netwerken van collectieve verandering van perspectief kan leiden. Dus het is ook dan weer deels een kwestie van wat jij en ik doen, maar dan op een andere manier dan veelal gedacht wordt.
Maar waarom zou er een grote omwenteling op systemisch niveau nodig zijn? Gaan technologie en economische groei ons niet redden? Is het juist niet de zaak om nog sneller vooruit te gaan, en volop in te zetten om een enorme ommezwaai in bijvoorbeeld ‘hernieuwbare energie’? Is de Green New Deal niet de weg voorwaarts, een weg naar steeds meer welvaart op een manier die meer in harmonie is met de planeet én ook voortdurende economische groei mogelijk maakt? Kunnen we er niet gerust in zijn dat onze politieke en economische systemen voor de juiste oplossingen gaan zorgen en ons huidige systeem op een ‘groene’ manier kan voortbestaan?
Zoals je al zou kunnen beginnen vermoeden uit de vraagstelling, is het antwoord op al die vragen ‘nee’, hoewel nog geen enkele politicus je dat zal durven vertellen (als die er al enig vermoeden van heeft dat ‘nee’ het juiste antwoord is).
En dat is precies de reden waarom wij allemaal moeten bewust worden van onze situatie en mee aan de spreekwoordelijke kar gaan moeten trekken: omdat de huidige politieke en economische systemen daar niet toe in staat zullen zijn.
In de komende afleveringen van de blog zal ik enkele experts inzake energie, economie en ecologie aan het woord laten, om te verduidelijken waarom we ons collectief op een doodlopende weg bevinden. Dat inzicht kan pijnlijk of deprimerend lijken, maar al deze experts en denkers behouden een hoopvol perspectief: het feit dat ons huidige traject in sneltreinvaart op een bikkelharde muur afstevent, hoeft niet te betekenen dat er geen ànder traject mogelijk is, en dat er geen andere en zelfs mooiere wereld mogelijk zou zijn. Die mooiere wereld zal er alleen niet komen door enkel meer technologie of economische groei. En vooral het concept van ‘economische groei’ zal in deze uiteenzettingen juist de nagel aan onze doodskist blijken te zijn. Maar economische groei, wat nu zowat gezien kan worden als de heilige koe van onze ‘beschaving’, is niet wat het lijkt te zijn, en blijkt ook allerminst noodzakelijk om voor iedereen in onze mondiale samenleving een menswaardig bestaan mogelijk te maken.
De eerste expert die ik in deze rij aan het woord laat, is Nate Hagens.
En de boodschap die hij brengt, lijkt in eerste instantie ook vooral uit slecht nieuws te bestaan.
Vertegenwoordigt de Blog dan soms het slechte nieuws en de Mijmeringen het goede nieuws? De Blog de stok en de Mijmeringen de wortel? Zo simpel zou ik het niet stellen, maar het kan wel zo lijken soms.
Nate Hagens brengt in deze lezing zowel het slechte nieuws als het goede nieuws: hij zet nauwgezet en goed onderbouwd met veel ‘harde’ cijfers en feiten uiteen waarom ons huidig economisch model en onze huidige mondiale keten van productie en consumptie noodgedwongen zal falen, of liever, zal gedwongen zijn drastisch te krimpen. Nate noemt deze komende krimp ‘The Great Simplification’.
Maar Nate is geen doemdenker: hij stelt dat we zeker bepaalde dingen zullen moeten opgeven, maar dat dat hoofdzakelijk dingen zijn die ons niet noodzakelijk gelukkiger maken momenteel. En er kunnen dingen voor in de plaats komen die ons mogelijk wél gelukkiger gaan maken: the best things in life are free.
Zo zullen er mogelijk meer hechte en lokale gemeenschappen gevormd worden, zal er mogelijk een gerelocaliseerde economie op mensenmaat kunnen ontstaan in harmonie met wat onze planeet kan dragen, zullen vrije tijd en creativiteit mogelijk de plaats innemen van de eindeloze economische wapenwedloop tussen landen, bedrijven en individuen, enzovoort... maar laat ik niet op de zaken vooruit lopen.
Ik heb Nate Hagens al even aan het woord gelaten in de recente Mijmering ‘Iemand gaat winnen’, waarin hij een mooie boodschap bracht naar aanleiding van de angsten omtrent de verkiezingen in de VS.
Nate Hagens (Nathan John Hagens) is mede-oprichter en voorzitter van het Institute for The Study Of Energy And Our Future, een Amerikaanse non-profit wiens naam al vertelt wat het doet. Hij is ook de auteur van de podcast ‘The Great Simplification’, waar hij al jaren de knappe koppen der Aarde interviewt over heel uiteenlopende aspecten van de meta-crisis, oftewel het samenkomen van heel veel crisissen in onze menselijke samenleving met de crisissen in de levende ecosystemen waar onze samenleving een deel van is.
Nate is ook auteur van een tweede podcast op YouTube, ‘Frankly’. Hij is co-auteur van de boeken ‘Reality Blind: Integrating the Systems Science Underpinning Our Collective Futures, Vol. 1’, en ‘The Bottlenecks of the 21st Century,’
In een vorig leven was Nate Hagens werkzaam in academia en in de financiële wereld van Wall Street, maar sinds 2003 heeft hij al zijn aandacht verlegd naar een systeem-theoretische benadering van wat de ‘meta-crisis’ wordt genoemd: de optelsom van alle crisissen die ons systeem en onze mondiale samenleving bedreigen, zoals de ecologische crisissen; de economische, financiële en politieke instabiliteit; nieuwe en nog onvoorspelbare factoren zoals A.I.; de hernieuwde wapenwedloop; massale migratie door klimaatverandering; de onhoudbare opeenstapeling van schulden in een financieel systeem dat eigenlijk een veredeld pyramidespel is, enzovoort enzoverder.
Zijn ervaring in academia en de financiële wereld, gekoppeld aan zijn jarenlange research voor The Great Simplification en de honderden interviews die hij heeft gehad met ’s werelds experts in de relevante domeinen, maken dat Nate Hagens uitermate goed geplaatst is om een synthese te geven van onze huidige situatie, en vooral ook te verduidelijken waarom onze huidige denkmodellen ons absoluut niet gaan helpen om het tij te doen keren. Hij is een systeem-denker, wat betekent dat hij de problemen niet bekijkt vanuit één discipline of kennisdomein, maar vanuit een perspectief dat vele disciplines verenigt: ecologie, economie, technologie, sociologie, psychologie, biologie, enzoverder. Systeemdenken is onontbeerlijk om het kluwen van problemen waarmee we ons geconfronteerd weten te overzien en vanuit een zo breed mogelijke benadering antwoorden te formuleren.
Nate Hagens géén doemdenker: hij ziet verschillende wegen naar een wereld die leefbaar, duurzaam en zelfs regeneratief kan zijn, maar dan op manieren die nu nog amper of niet in het blikveld komen van het maatschappelijk en politieke discours en de media.
Hij noemt de transitie die ons wacht ‘The Great Simplification’, ‘De Grote Vereenvoudiging’.
De Grote Vereenvoudiging zal een gevolg zijn van een aantal fundamentele processen inzake energie, economie en ecologie die niet tegen te houden zijn omdat ze gebonden zijn aan fysische wetmatigheden die we niet zullen kunnen omzeilen. Maar die grote vereenvoudiging kan op een aantal verschillende manieren gaan gebeuren:
enigszins gepland, geordend, en maatschappelijk gedragen op een manier die onze ‘beschaving’ niet doet ineenstuiken maar doet ‘landen’ op een meer duurzaam en waarschijnlijk ook menselijker en aangenamer niveau.
Ongeleid en ongeordend, leidend tot een krampachtige verderzetting van ons huidige systeem met steeds minder energie voorhanden en steeds meer oorlogen om die resterende energie en grondstoffen (wat Nate de ‘Mordor-economie’ noemt)
Ongeleid en ongeordend, leidend tot het ‘Mad Max’ scenario met totale ineenstorting van sociale cohesie en maatschappelijke structuren tot gevolg: de optie die al in talloze dystopische Hollywood-films is verkend en ons daardoor misschien het meest vertrouwd voorkomt.
Het hoeft niet vermeld dat de eerste optie voor Nate (en voor ons) veruit de voorkeur verdient: een geplande en geordende ‘strategische terugtrekking’ en het inkrimpen en her-lokaliseren van de wereldeconomie op mensenmaat en op een manier die meer overeenstemt met het draagvlak van onze planeet. Het is ook de optie die veel gelijkenissen vertoont met wat ook wel ‘degrowth’ of ‘ontgroei’ wordt genoemd, een economisch model dat ook het geordend, rechtvaardig en ecologisch verantwoord verkleinen van de wereldeconomie beoogt.
Het hoeft ook niet vermeld dat deze optie nog allerminst op tafel ligt voor eender welke politieke partij in de rijke industriële wereld (ook niet de groene partijen). Oneindige exponentiële economische groei is onze religie geworden, zou je kunnen zeggen, en Nate is één van die mensen die kan uitleggen waarom dat evenmin mogelijk is als het veranderen van je kop koffie in een komeet. Mocht je zoiets al wensen.
Bijgaande video is een twee uur durende online uiteenzetting die Nate gaf voor The Canadian Environmental Studies Association to the Academic Congress of Canada 2024.
Het is zijn naar eigen zeggen langste presentatie ooit, maar daardoor ook misschien de meest complete uiteenzetting tot nu toe van zijn gedachtegoed en een ideale introductie tot ‘The Great Simplification’.
Laat je niet afschrikken door de lengte: Nate is een goed verteller met zin voor relativering en humor, en verduidelijkt zijn relaas met veel illustraties en geestige ‘slides’. Hij bouwt een meeslepende en steengoed onderbouwde redenering op die zowel een stomp in de maag kan zijn als je nog niet vertrouwd bent met de economische en technische realiteiten van onze mondiale machine, als een hoopgevende boodschap mocht je al zover zijn dat je denkt dat we sowieso gedoemd zijn. Nee, we zijn nog niet gedoemd, maar er wachten ons héél grote omwentelingen, en het is bovenal nodig dat we allemaal mee aan de kar gaan trekken. Dat we deel worden van de transitie, eerder dan toeschouwer. En dan bedoel ik nu niet het bezuinigen op consumptie of reizen, of het opsparen van het water van de wasmachine om de wc door te spoelen (hoezeer al die dingen òòk wenselijk kunnen zijn), maar het zelf actief worden in de beweging van onderuit die deze transitie zal moeten dragen. Uit de uiteenzetting van Nate wordt duidelijk waarom de politiek daar in eerste instantie niet toe in staat zal zijn.
Een paar sleutelpunten uit de uiteenzetting van Nate:
Onze samenleving en economie zijn ‘energie-blind’: we hebben geen oog voor het aandeel van fossiele brandstoffen in alles wat we doen, reden waarom we er niet in slagen om ook maar een sikkepit minder olie, steenkool of aardgas te verbruiken. Bovendien kennen we dezelfde monetaire waarde toe aan fossiele brandstoffen als aan eender welke ander verhandelbaar product of grondstof, terwijl die waarde van een geheel andere orde is in onze economie. Dat klinkt wat ingewikkeld, maar Nate legt dat heel goed uit in de presentatie. Dit is de oorzaak van onze ‘energie-blindheid’.
We stevenen onherroepelijk af op de neerwaartse curve van de energie-impuls die fossiele brandstoffen ons gegeven hebben als een soort energy-boost of heroine-shot sinds de industriële revolutie, daar die fossiele brandstoffen onherroepelijk opraken. Er is niet meteen een alternatief voorhanden, wat ertoe leidt dat energie schaarser en duurder zal worden. ‘Hernieuwbare energie’ en nucleaire energie zijn enkel van toepassing in de productie van elektriciteit, maar elektriciteit vertegenwoordigt maar 20 procent van het mondiale energieverbruik en de overige 80 procent zal in de nabije toekomst onmogelijk kunnen geëlektrificeerd worden. Duurdere energie heeft een onmiddellijk en vernietigend effect op economisch rendement in het huidige systeem, zoals duidelijk werd in de energiecrisis aan het begin van de oorlog in Oekraïne.
‘Hernieuwbare energie’ is niet hernieuwbaar maar ‘herbouwbaar’: wind en zon zijn onuitputtelijk, de machines die we bouwen om die energie op te vangen (de bouw waarvan veel fossiele brandstoffen en kostbare mineralen vraagt) zijn dat niet. Bovendien is door economische groei de nieuwe capaciteit van ‘herbouwbare’ energie een toevoeging en nog geen vervanging. Er is op mondiaal vlak nog geen sprake van een ‘energietransitie’, enkel van een ‘energie-toevoeging’.
Geld is geen neutrale technologie maar een claim op grondstoffen en energie, mede door het fenomeen interest. De creatie van geld vertegenwoordigt steeds de vernietiging van een stuk leefmilieu en ecosystemen. We zijn letterlijk onze levende biosfeer aan het omzetten in geld. Dat lijkt op het eerste zicht winst, maar probeer maar eens je geld op te eten als de oogsten beginnen te mislukken.
Oneindige exponentiële groei is een idee dat simpelweg waanzinnig is. Elk systeem dat groeit stopt met groeien zodra een evenwicht is bereikt met de omgeving. Het tegendeel is ziek, en noemen we in een organisme ook wel ‘kanker’.
De feedbackloops die reeds in werking zijn gezet door ons ongeremd in de atmosfeer lozen van de gigatonnen CO2 die miljoenen jaren in de grond zijn opgeslagen geweest, zal het ook steeds moeilijker maken om het huidige systeem draaiende te houden. Het ontregelde klimaat zal steeds meer mokerslagen toedienen aan landbouw, economie en het financiële systeem, om nog maar te zwijgen van de menselijke kost en het ontwrichtend effect op talloze ecosystemen en soorten leven.
Dit is maar een greep uit de standpunten die in deze talk worden verduidelijkt. Nate houdt het niet op enkel het aanwijzen van de pijnpunten en blokkeringen en crisissen, maar schetst ook verschillende mogelijkheden voor de toekomst en verschillende trajecten die kunnen leiden tot een daadwerkelijke transitie naar een andere wereld, maar die zal ook écht anders zijn, geen zogezegd ‘groene versie’ van de deze, want dat kan dus niet. En Nate schetst ook vele manieren waarop verandering kan geïnitieerd worden op systemisch niveau én op individueel niveau, met veel suggesties voor eigen initiatief. Het is dus, nogmaals, géén doemscenario dat hier geschetst wordt maar een realistisch panorama van wat er op ons afkomt, gekoppeld aan een hoopvol spectrum van de mogelijke paden en manieren waarop ieder van ons deel kan worden van de komende transities. De uiteenzetting is niet volledig (en kan dat ook niet zijn: twee uur is niet voldoende om alle wereldproblemen op te lossen). Bijvoorbeeld het gedeelte over de psychologie van de verslaving aan stimuli die ons kapitalisme draaiende houdt is ietwat onvolledig in zijn nadruk op de prikkeling van onze ‘jager-verzamelaar’ instincten door ons moderne consumptiecircus, en verwaarloost een beetje de aspecten van filosofische en metafysische vervreemding van de moderne mens, en de dissociatie van zelf en wereld die daar het gevolg van zijn. Maar zoals gezegd, ook deze lange uiteenzetting kan geen aanspraak maken op volledigheid, en Nate is ook de eerste om dat toe te geven en ook de grenzen van zijn eigen kennis te erkennen. Zijn bescheidenheid en zin voor humor maken dat zijn benadering nooit drammerig of prekerig wordt, en ook nooit uitnodigt tot wanhoop of apathie, wel integendeel. Hij is iemand die de feiten onder ogen ziet, maar vindingrijk en enthousiast nadenkt over wat ons te doen staat.
Ik nodig jullie dan ook graag nog eens van harte uit om bijgaande ‘talk’ van Nate Hagens te bekijken. Neem er je tijd voor, het is de moeite waard. De uiteenzetting zit tjokvol informatie en duiding, en verdient dan ook meerdere keren bekeken te worden. Ik beloof je dat je er niet moedeloos van hoeft te worden, hoewel het in eerste instantie dus wel een ontnuchtering kan zijn als je nog optimistisch was over de huidige gang van zaken. Maar de ‘reality-check’ die Nate Hagens ons hier geeft, is broodnodig om aan het échte werk te kunnen beginnen, en daar kunnen we allemaal aan meedoen. Ook jij, ja. De situatie is niet hopeloos, maar het wordt alle hens aan dek. Laten we de mouwen opstropen, en eraan beginnen.
Bedankt voor het lezen en kijken, tot de volgende aflevering,
Het ga jullie goed,
Filip
