Global Weirding (En of we daar iets aan kunnen doen) - A Biosphere Project Blog

Waarin wordt verteld over het wereldwijde extreme weer tijdens de zomer van 2024, over de klimaatcrisis die almaar prangender wordt, over waarom die klimaatcrisis niet eens ons grootste probleem is, en over de oplossingen die overal voor het grijpen liggen, alleen niet waar momenteel gezocht wordt.

---

“De wetenschap heeft ons gewaarschuwd en de natuur heeft ons wakker geschud; het is nu aan ons om daar gehoor aan te geven.”

Bill Mc Kibben

Dode mais in de velden, provincie Somogy, Hongarije, zomer 2024

Beste lezers en volgers van A Biosphere Project,

Zoals het oude dictum luidt: er is goed nieuws en slecht nieuws. 

Ik zal beginnen met het slechte nieuws, dan is dat al afgehandeld. Maar zoals steeds is er ook goed nieuws.

In mijn eerste mijmering van het nieuwe seizoen gaf ik al aan dat de zomer in Hongarije, mijn tweede thuisland, er één was van hitte en droogte. Twee maanden lang lag het land, met een groot deel van Centraal-, Oost-, en Zuid- Europa, onder een deken van vrijwel constante hitte, met slechts heel af en toe een druppel regen.

De meeste dagen van deze zomer schommelden de temperaturen er tussen 35 en 40 graden. In sommige delen van Zuid-Europa ging het kwik nog hoger. 

De weinige regen die in Hongarije viel, was absoluut onvoldoende om de oogst te redden: duizenden en duizenden hectaren mais en zonnebloemen stonden overal morsdood in de velden, net als twee jaar geleden toen het land samen met zowat heel Europa een genadeloze hittegolf en droogte doorstond. Klaarblijkelijk zag het hele Karpathische Bassin er zelfs vanuit de ruimte uit als een woestijn. 

Het was pijnlijk om tijdens onze wandelingen in de omgeving van ons dorp de eindeloze velden dode mais of zonnebloemen te zien. De situatie moet catastrofaal zijn voor de boeren, en ik kan alleen maar hopen dat er voldoende steunmaatregelen zijn om hen door deze ramp heen te helpen. Maar ook dan: het is niet de vraag of, maar wanneer de volgende hittegolf komt, en monoculturen als deze zijn eigenlijk ten dode opgeschreven in het veranderende klimaat. 

Volgend op de droogte kwam de zondvloed, tenminste in de buurlanden: Oostenrijk, Tsjechië en Polen kregen de volle laag. Sommige gebieden kregen het equivalent van meerdere maanden regen op één dag over zich heen, met desastreuze gevolgen. De watervloed liet een spoor van vernieling achter, zoals enkele jaren eerder in delen van België en het Duitse Eiffelgebied. 

In Oostenrijk viel er in sommige gebieden tot twee meter sneeuw vlak na een aanhoudende hittegolf. Een ‘freak-event’, en daar zijn er ook steeds meer van.

‘Freak events’ zoals deze of de buitengewone koudegolven in het zuiden van de V.S.  en Argentinië lijken niet direct op opwarming te wijzen. Deze anomalieën kunnen evengoed bestaan uit uitzonderlijk koude en natte lentes, zoals we mochten ervaren in noordwest Europa dit jaar. Daarom is er al geopperd dat ‘global weirding’ (‘weird’ wordt vertaald als ‘raar’) mogelijk een betere term is dan ‘global warming’ om te beschrijven wat er gebeurt op planetaire schaal. De gemiddelde temperatuur van de planeet stijgt, dat is duidelijk, maar eerder dan tot een gelijkmatige opwarming leidt dit tot grotere extremen in beide richtingen, en een destabilisatie die zich evengoed kan uiten in koudegolven. Het weer wordt onvoorspelbaarder, extremer, en destructiever. Elders in Europa kreeg Griekenland zoals de vorige jaren te maken met verwoestende bosbranden onmiddellijk gevolgd door even verwoestende overstromingen. Ook het noorden van Portugal werd geteisterd door hevige bosbranden, terwijl ook Roemenië en Bosnië werden getroffen door extreme regenval en flash floods.  

Deze weer-gebeurtenissen in Europa maakten ook nu weer deel uit van een wereldwijd patroon. Terwijl ik dit schrijf, wordt de schade opgemeten in het zuidoosten van de V.S., waar orkaan Helene in geen tijd van een categorie één naar categorie vier ging, met verwoestende gevolgen in onder andere de Carolina’s en Kentucky. Hele gemeenschappen zijn weggevaagd in een storm zonder precedent voor die regio: Asheville in North-Carolina ligt 500 km van de kust, een afstand die normaal gezien ‘orkaan-veilig’ is. ) Maar door de toenemende kracht van orkanen, kunnen die ook veel verder landinwaarts reiken dan voorheen. De wind is nog maar net gaan liggen de Carolina's of orkaan Milton raast al naar Florida over de Golf van Mexico. Milton is ook razendsnel gegroeid tot een categorie vier orkaan, gevoed door het abnormaal warme water van de Golf.

In Nepal zijn net meer dan tweehonderd mensen omgekomen in flash floods die hele dorpen van de kaart veegde.

In een eerste versie van deze blogpost had ik een uitgebreide opsomming gemaakt van de klimaatrampen (overstromingen, taifoens, orkanen, tornado’s, hittegolven, droogte,..) die afgelopen zomer verschillende delen van de wereld teisterden. Maar na enig ‘soul-searchen’ heb ik deze lijst voor nu weggelaten. Enerzijds omdat deze blogpost daardoor héél lang dreigde te worden, en ik mezelf heb beloofd om blogposts in de mate van het mogelijke bondig te houden (de breedvoerigheid ga ik voor een boek houden). Anderzijds omdat deze opsomming erg angstaanjagend is. Mogelijk een deel van de reden waarom de media nog zoveel onvermeld laten of veel te weinig aandacht geven. Het doorsturen van een lijst met rampen zonder genoeg ruimte voor duiding en context, kan leiden tot paniek, en dat is ook niet mijn bedoeling. 

Het is een interessante evenwichtsoefening: enerzijds moeten we nog veel bezorgder zijn dan de mainstream media doen uitschijnen, anderzijds moeten we goed blijven beseffen dat er veel oplossingen zijn, en veel antwoorden op deze uitdaging die van de wereld een veel mooiere plek kunnen maken. Maar we mogen ons hoofd niet in het zand steken, en de werkelijkheid van de ontregeling van het klimaat en vele andere cycli in onze biosfeer onder ogen zien. 

Zoals Bill Mc Kibben, één van de stichters van 350.org  het stelde: “We've been given a warning by science, and a wake-up call by nature; it is up to us now to heed them.” (“De wetenschap heeft ons gewaarschuwd en de natuur heeft ons wakker geschud; het is nu aan ons om daar gehoor aan te geven.”)

De ‘wake-up call' is er, maar of daar al naar geluisterd wordt? Vele van de calamiteiten worden slechts zijdelings of terloops belicht in de media, en worden vaak niet geduid als tekenen van de klimaatcrisis. Slechts drie percent van de berichtgeving in de VS over orkaan Helena had het over de klimaatcrisis. Bovendien worden de verspreide gebeurtenissen vaak behandeld als op zich staande entiteiten, en worden de punten van de wereldwijde rampspoed niet met elkaar verbonden, zoals Extreme Weather Report deed voor deze week op Instagram.

Zolang de media het wereldwijde patroon niet gaan duiden als iets dat onze constante intense aandacht verdient en een adequate en verregaande reactie vereist als mondiale gemeenschap op een dagelijks evoluerende noodsituatie, gaat onze samenleving niet adequaat reageren op deze existentiële crisis.

Het is een beetje te vergelijken met de taak van een arts die de patient bij zich laten komen om een erg moeilijke waarheid te communiceren: de patiënt is er erg aan toe, en de toestand is mogelijk terminaal. Slechts een verregaande verandering van levensstijl biedt nog hoop op genezing. 

Indien de arts enkel het heel slechte nieuws zou meedelen, en de buitengewone ernst van de ziekte zou proberen communiceren zonder ook de reden te belichten waarom er toch nog een kans op genezing is, is de kans groot dat de patient wegzinkt in ontkenning, depressie, apathie, of erger (Zie mijn essay ‘Never mind the COPS' - Onderhandelen met onszelf’) Maar als de patiënt daarentegen niet genoeg overtuigd is van de ernst van de situatie, is de kans ook klein dat hij/zij de nodige gedragsverandering zal kunnen opbrengen, en zal de ziekte verder kunnen woekeren met alle gevolgen aandien. Zoals Tony Robbins het zei: “verandering begint als de pijn van het niét veranderen groter wordt dan de pijn van het veranderen”. Maar wanneer bereiken we dat punt? Op vele plaatsen op deze planeet, is dat punt al lang overschreden, zoals voor mij al duidelijk werd uit de opsomming die ik nu even heb weggelaten, of uit de reel van Extreme Weather Report, maar zolang de pijn die op zovele plaatsen ervaren wordt niet voldoende krachtig doordringt tot ons collectieve bewustzijn, ook in de gebieden die nog relatief gespaard zijn gebleven, zullen we in ontkenning blijven leven - met alle gevolgen van dien. Hier blijft een cruciale rol weggelegd voor onze media, die die rol echter nog steeds niet voldoende opnemen. Daarover zal ik het een andere keer nog meer hebben. Dat overzicht van de rampspoed, misschien deel ik dat nog wel eens. Maar dan in een vorm waarbij ik ook de reden geef waarom dit nog niet betekent dat alles al verloren is. 

Wie verder wil kijken, kon tot voor kort onder andere terecht op de site Floodlist, maar die heeft sinds juni geen updates meer geplaatst. Misschien werd het hen ook teveel. Je kan ook een kijkje nemen op Global Fire Dashboard van Greenpeace.

Indien jij één van degenen bent die dat slechte nieuws al meer onder ogen heeft gezien, en daardoor  buitengewoon droevig of angstig wordt: dat is niet te verwonderen. Indien het je wanhopig maakt, is dat onterecht. Er zijn nog vele wegen naar een andere toekomst, en die wegen zal ik verder mee verkennen in deze blog. 

Zoals ik aangaf in de titel van deze post, is de rampspoed waarover ik net vertelde en die we gewoonlijk de ‘klimaatcrisis’ noemen niet eens het grootste probleem waar we voor staan. De destabilisering van temperatuur, koolstof- en watercyclus zijn de expressie van een onderliggende ziekte, die met alle aspecten van wat we ‘beschaving’ noemen heeft te maken, zoals ook duidelijk werd uit het interview met sociaal filosoof en systeemdenker Daniel Schmachtenberger in de vorige mijmering.

En uit dat interview bleek ook al dat er toch reden tot hoop is, ondanks de schijnbaar onoverkomelijke moeilijkheden zie we zien samenkomen in een ‘perfecte storm’.

Maar omdat we zo gefocust zijn op een te beperkt aspect van deze meta-crisis zien we veel mogelijke oplossingen over het hoofd. Als we gaan zien dat het welzijn van onze biosfeer niet enkel een kwestie van temperatuur is, maar van de gezondheid van de myriaden levensvormen waarmee we de planeet delen, en van de integriteit van de vele cycli die die biosfeer doen ademen en leven en waarvan de koolstofcyclus er één is, maar zeker niet de enige (de watercyclus speelt zo mogelijk een nog veel doorslaggevendere rol), dan gaan we ook de vele manieren zien waarop we het evenwicht tussen al deze cycli kunnen helpen herstellen.

Indien we gaan zien dat alles in onze biosfeer een rol speelt in wat we ‘klimaat’ noemen, wordt ook duidelijk dat letterlijk alles in onze biosfeer een rol kan spelen in de oplossingen. 

Maar we moeten wel het idee loslaten dat we met louter technologische innovaties een antwoord gaan kunnen formuleren op deze uitdagingen. Binnenkort laat ik in deze blog een aantal experts inzake energie aan het woord die zullen verduidelijken waarom dat zo is. 

Nogmaals, dat betekent dus niet dat er geen hoop is, alleen dat de (vele) oplossingen elders liggen. Ons huis staat in brand ja, maar om het huis te redden zullen we héél anders moeten gaan denken, en ons bovenal weer verbinden met het levende wezen dat onze biosfeer is. 

Zoals gezegd, er is altijd goed nieuws en slecht nieuws. Het slechte nieuws heb ik opgesomd aan het begin van deze blogpost (ook al heb ik nog heel veel weggelaten). Het goede nieuws blijft: er is een andere wereld mogelijk, een wereld waarin we de juiste antwoorden formuleren op deze uitdagingen. Over enkele van die antwoorden heb ik het al gehad (o.a. regeneratieve landbouw en degrowth), en ik zal die mogelijke antwoorden ook verder verkennen in deze blog. Vele van die antwoorden blijven nog buiten ons blikveld momenteel, en zullen een grote omwenteling vragen op alle terreinen van menselijke activiteit, maar ze zijn er wel. Wanhoop is misplaatst, ook al lijkt de toekomst nu donker en angstaanjagend. We staan voor gigantische uitdagingen en voor tijden waarin de natuur ons in toenemende mate zal dwingen om de volgende stap te zetten in de transitie waar we doorheen moeten. Maar zoals Daniel Schmachtenberger zo mooi aangaf met de analogie van de fase-transitie van rups naar vlinder: het eindresultaat van dat proces kan een prachtige wereld worden (hoe veraf die wereld nu ook lijkt). De overweldigende kracht van moeder natuur zal ons steeds meer voor de keuze plaatsen: willen we voor het leven kiezen, en voor een andere vorm van bestaan in onze biosfeer? 

Bedankt voor het lezen of luisteren, en een schitterende dag gewenst. In een volgende blogpost ook wat nieuws over mijn plannen met een boek, en nieuws over een komende ‘fundraiser’ voor A Biosphere Project. 

Het ga jullie goed, 

Filip

---