Zondag 31 maart, 2024
Beste lezers en volgers van A Biosphere Project,
Ik had voor vandaag een eerste mijmering over voedselbossen klaar, maar ik ben vanochtend van idee veranderd en heb besloten iets te schrijven naar aanleiding van Pasen.
Ik ben in Boedapest, hoofdstad van mijn tweede thuisland Hongarije, en het is hier een mooie lentedag. De afgelopen weken is de jaarlijkse langzame explosie van groen begonnen, en begint het leven terug zichtbaar de zon te vieren. Want alles op onze planeet aanbidt de zon, dat is duidelijk. En met goede reden, want alles wat leeft, leeft op ‘zonne-energie’. En dat feest van groen is zoals elk jaar een mirakel om te aanschouwen, en ik ben me elk jaar iets meer bewust van hoe bijzonder dit proces wel is.
Bij onze tegenvoeters onze de evenaar begint het omgekeerde proces, en beginnen de bladeren te vallen en maakt alles wat leeft zich op voor de lange pauze die ‘winter’ heet.
Om één of andere reden ben ik me vroeger maar amper bewust geweest van het feit dat onze tegenvoeters steeds het omgekeerde proces meemaken dan wij. Eén van de bijzondere neveneffecten van het wonen op een bolvormige wereld, die met een helling van 23,45 graden rondom onze ster reist, waardoor telkens één hemisfeer meer naar de zon gericht is dan de andere.
Maar ik dwaal af, ik ging het over Pasen hebben.
Wat het Paasfeest voor jullie persoonlijk ook moge betekenen, ik wens jullie een prachtig Pasen toe, in het gezelschap van geliefden en/ of vrienden. Een Pasen van vrede en geluk.
Voor heel veel mensen op onze kleine planeet wordt het waarschijnlijk géén Pasen van vrede en geluk, maar één van bommen, kogels, pijn en honger.
Toen ik bedacht om iets over Pasen te schrijven, kwamen onmiddellijk en onwillekeurig beelden van Gaza in me op. De situatie daar houdt me al maanden erg bezig, en zoals veel mensen ben ik vaak wanhopig over wat daar allemaal gebeurt, dag na dag.
Gisteren hoorde ik dat de kaap van 14.000 dode kinderen daar nu overschreden is. Waarschijnlijk zijn het er al veel meer want talloze kinderlichamen liggen nog onder het puin. En dan zijn er de duizenden kinderen die gewond zijn, met soms gruwelijke verwondingen die amper verzorgd kunnen worden wegens het absolute gebrek aan zowat alles. En de meer dan duizend kinderen die amputaties van één of meerdere ledematen hebben moeten ondergaan, de meeste zonder enige verdoving.
Iets in mij schreeuwt al maanden, en ook vanochtend: STOP!
Als kinderen amputaties moeten ondergaan zonder verdoving, en andere kinderen sterven aan een hartaanval omdat ze al weken niet geslapen hebben, als andere kinderen sterven van honger terwijl er honderden trucks vol voedsel een paar kilometer verder staan te wachten omdat ze de grens niet over kunnen, als dat allemaal gebeurt dan moet de wereld stoppen. Dan moet iedereen roepen: NEE! Dit niet, nu niet en nooit niet, voor geen enkele reden! Maar de wereld kijkt eigenlijk gewoon toe, al maandenlang. Het blijft merkwaardig stil. En er lijkt een soort onbesliste onwil aanwezig om zelfs maar ten volle te erkennen dat dit echt aan het gebeuren is, dag na dag. En de regeringen van Europa en de V.S. blijven Israël van de bommen en andere wapens voorzien waarmee deze slachting wordt uitgevoerd.
Het gaat er voor mij niet om de 'schuldige' aan te klagen, of een standpunt te verkondigen over dit conflict dat al zovele generaties aansleept in dit deel van de wereld. Ik heb wel een mening en een standpunt, maar meningen en standpunten zijn nu niet wat dit sterven NU kan doen ophouden. Enkel het voelen van de pijn die daar ondergaan wordt, in het bijzonder door zovele kinderen. Meningen en standpunten staan zoals vanouds lijnrecht tegenover elkaar in deze, en alles wordt bekeken door de bril die het Grote Gelijk claimt, en rechtvaardiging zoekt voor alles wat daar nu gebeurt. Maar doordat beide partijen zo bezig zijn met dat Grote Gelijk, lijkt niemand echt te voelen wat er daar gebeurt, vooral met de kinderen. Zoals voor zovele zaken geldt die nu in de wereld gebeuren, kan enkel het voelen echt leiden tot een verandering. Maar voelen is ondraaglijk in deze, en toch is dat de weg.
Het spijt me als ik jullie Pasen verstoor met deze pijnlijke beelden, maar een belangrijk beeld dat bij Pasen hoort is dan ook erg pijnlijk: de kruisiging was een proces dat ook pijnlijker moet geweest zijn dan we ons kunnen voorstellen. Denken we daar nog vaak aan als we elkaar een zalig Pasen wensen? Het verhaal van de kruisiging is een bloedstollend relaas van de wreedheid waartoe de mens in staat is. Maar ook een verhaal van vergeving en onvoorwaardelijke liefde. Hoe kunnen we dat verhaal gedenken en niét denken aan wat er nu in Gaza gebeurt?
Er zijn natuurlijk ook al veel volwassenen om het leven gekomen in Gaza, en op 7 oktober in Israël, (en in de vele andere conflicten die momenteel woeden) en hun dood is ook tragisch. Maar ik zal wel niet de enige zijn die het zo aanvoelt dat kinderlevens nog heiliger zijn dan levens van volwassenen. Nòg heiliger, want elk leven is heilig, maar dat van kinderen nog meer. Kan iets heiliger zijn dan heilig? Een logisch en dialectisch conundrum, maar ik hou het erop: kinderen zijn heiliger dan heilig en hun welzijn zou voor de hele wereld iets moeten zijn waarover niet onderhandeld kan worden.
Ik zou nog veel meer kunnen schrijven over wat ik voel, denk en ervaar in verband met wat er in Gaza gebeurt, maar dat zal ik voor een andere keer laten. Er broeit al lang een tekst in mij over deze toestand, die volgens talloze artsen en hulpverleners het ergste is dat ze ooit hebben meegemaakt in decennia van werk in conflictgebieden.
En het is één van die dingen die momenteel gebeuren in de wereld die ons de hoop kan doen verliezen dat het ooit nog goed komt met ons op deze planeet.
Maar om dan terug te komen op het feit dat het vandaag Paas-zondag is: is het ooit anders geweest? Er zijn zovele momenten geweest in de geschiedenis dat een mens had kunnen besluiten: laat het maar gauw gedaan zijn met homo sapiens, deze primaat die er niks van bakt en alleen maar ellende veroorzaakt voor de soortgenoten én voor de planeet.
Het is nooit moeilijk geweest om de hoop te verliezen, om op te geven, om weg te zakken in moedeloosheid, pessimisme, of cynisme.
En bovendien is er iets aan de hand met rampspoed en geweld: het zuigt onze aandacht naar zich toe, meer dan geluk of welzijn of vrede dat doen. In elke periode van onze geschiedenis zijn er ook welzijn, geluk, creativiteit en vrede geweest, maar onze aandacht wordt makkelijker getrokken door geweld en rampen. Rutger Bregman schreef met ‘De meeste mensen deugen’ een indrukwekkend pleidooi om de mens niet meer te zien als een gewelddadig en wreed wezen. Nee, eigenlijk is de mens, als je naar goed onderbouwde argumenten van Bregman luistert, best wel oké. En waren de meeste mensen die ooit geleefd hebben vredelievende wezens 'hard-wired' voor samenwerking en solidariteit. En is er ondanks de ellende en gruwel in de wereld altijd reden tot hoop en tot optimisme.
En Pasen is zeker een feest van hoop: zelfs de dood kan overwonnen worden, volgens de Christelijke traditie maar eigenlijk volgens élke religieuze of spirituele overtuiging die ooit heeft bestaan.
Ikzelf identificeer mezelf al lang niet meer met één bepaalde religieuze of spirituele stroming. Toen ik twaalf was, besloot ik dat ik niet meer naar de kerk wilde met mijn ouders, en daar heb ik me sindsdien aan gehouden, met als uitzondering die momenten dat een vriend of familielid huwt of wordt begraven. Ik heb me losgemaakt van een verhaal dat voor mij te beklemmend was, en onecht voelde.
Ik ben niet anti-religieus, integendeel. Ik heb respect voor ieders overtuiging, en iedereen kan de weg volgen die voor hem/ haar wél juist voelt of resoneert met de meest innerlijke overtuigingen en ervaringen. Ik heb gewoon nooit gevoeld dat één welbepaald verhaal het juiste was voor mij, of op zo’n manier resoneerde dat ik me er thuis in voelde. Ik ben een ontdekkingsreis doorheen de religies en spirituele tradities van de wereld begonnen, een reis die nog steeds verdergaat. En ik ben bijzonder geinteresseerd in de manier waarop de recentste ontwikkelingen in de wetenschap wijzen op steeds meer raakvlakken tussen die wetenschap en wat de oudste religieuze en spirituele stromingen ons al millennia lang vertellen. En ik meen ook dat de kernboodschap van alle grote religies dezelfde is: onvoorwaardelijke liefde.
Eén van de betekenissen van Pasen is zeker ook dat die liefde steeds overwint - zelfs de dood. En één van de betekenissen is mogelijk ook dat geen offer tevergeefs is.
Volgens de Christelijke traditie is Jezus gestorven voor ons, om ons te verlossen van onze zonden.
Ik zou deze Paas-zondag willen blijven denken aan de kinderen van Gaza, aan hun sterven, dag na dag, en bij uitbreiding de kinderen in alle conflictzones ter wereld, en de kinderen die lijden onder honger en armoede. Ik wil ook na vandaag bij de kinderen van Gaza blijven met mijn aandacht, zoals ik de afgelopen maanden heb gedaan. Iets in mij zegt me dat we niet mogen wegkijken, en dat we moeten getuige zijn, ook al kunnen we weinig doen aan die toestand en ook al is het vaak onverdraaglijk om te aanschouwen wat daar gebeurt. Het lijden dat daar gebeurt durven voelen, durven ervaren (voor zover we dat kunnen). Opdat het sterven van al die kinderen ook niet voor niets zal geweest zijn, en dat uit dat onoverzienbare leed iets kan voortkomen dat kan bijdragen aan een belofte: nooit meer.
En ik weet, we hebben die belofte nog al gehoord. ‘Nooit meer’... kunnen we dat nog geloven?
Het is niet makkelijk, maar Pasen gaat over geloven, over onvoorwaardelijke liefde, en over vergeving en heropstanding. Ik ga alvast mijn best doen om mee te werken aan een wereld waarin dit niet meer kan gebeuren. En ik geloof dat eenieder van ons daar iets aan kan bijdragen.
In november van vorig jaar, kort nadat de vernietiging van Gaza begonnen was, heb ik een tekst geschreven op Facebook waarin ik mijn verdriet, onmacht, woede en wanhoop probeerde te plaatsen. Ik ga die tekst ook nog delen op de website, heb ik onlangs besloten.
Een fragment:
“Wat kan elk van ons doen in het licht van dat peilloze leed dat de kinderen in Gaza nu doormaken? Jazeker, we kunnen betogen, we kunnen mails sturen naar onze politiek vertegenwoordigers, we kunnen ons boos maken op sociale media. En dat is waarschijnlijk òòk nodig, het uiten van de woede en de verontwaardiging. Maar zal de échte verandering van daaruit komen?
Maar misschien kunnen we bovenal verder gaan met het onszelf transformeren tot meer geloof, tot meer liefde, tot meer creativiteit, tot meer openheid, meer eerlijkheid? Kunnen we in onszelf al die energieën ontdekken die bij onszelf leiden tot verkramping, tot éénzijdige starre overtuigingen, tot het afsluiten van ons begrip voor de ander? Kunnen we bij onszelf dat proces ontdekken dat ertoe leidt dat we voortdurend oordelen over de ander en ons eigen gelijk kost wat kost bevestigd willen zien? Kunnen we bij onszelf al die momenten herkennen wanneer we ons barricaderen in slachtoffer-bewustzijn, en van daaruit de donkerte in ons projecteren op de mensen rondom ons?
Ieder van ons heeft iets te geven aan de wereld, aan dat stipje op de foto, aan al die mensen en al die talloze andere wezens op dat stipje. Ieder van ons heeft zelfs een unièke gave te geven voor dat witte puntje, een gave die alleen jij of ik te geven hebben.
Maar zoiets zeggen klinkt in onze door en door cynische samenleving al snel ‘melig’ of ‘sentimenteel’ of ‘naïef’. Het is door en door strijdig met onze staatsreligie, die van cynisch individualisme (homo economicus) en het materialistisch reductionisme. Geloven in onze eigen waarde voor de wereld, en geloven in het potentieel dat elk van ons heeft om van die wereld een bétere plek te maken, het klinkt voor onze door en door verharde samenleving een beetje idioot, halfwas, sukkelachtig. Grow up, man. Het is wat het is. Niet flauw doen.
Maar wat als we eens volharden in de flauwheid? Wat als we eens halfwas verder zoeken naar datgene wat elk van ons als unieke gave in zich heeft voor de wereld, datgene wat de grote Michael Meade de ‘Genius’ noemt, datgene wat élk van ons in zich draagt als potentieel voor die mooiere wereld? Wat als we als sukkelachtige idioten gaan geloven dat we allemaal niet enkel een band hebben met de wereld maar ook een gave die die wereld kan helpen helen? Wat als we flauw en naïef-gewijs verder gaan en proberen de processen we die in onze eigen omgeving waarnemen en die we zien leiden tot meer verharding, onverdraagzaamheid, woede en oordeel, vanuit onze eigen gave gaan proberen transformeren, ontmantelen, doen smelten als sneeuw voor de zon? Want die processen zijn overal gaande, niet enkel in het Midden-Oosten. Hoeveel verharding en onverdraagzaamheid is hier groeiende, steeds meer greep krijgend op onze samenleving? (Of moeten we het ‘apartleving’ noemen?)
Wat als we kinderlijkerwijs gaan geloven dat we de wereld kunnen genezen, elk van ons op onze eigen manier? Dat we waar we ook zijn en waar we ook in geloven, we door liefde en waardering alle processen die leiden tot verharding, onverdraagzaamheid en uiteindelijk geweld, kunnen helpen wegsmelten? Wat als we het ongeloof en het cynisme eens naast ons laten liggen en ons daar niks meer van aan trekken? “
Ik wil vandaag blijven denken aan de pijn en het leed van de kinderen, dat net gebeurt in dàt deel van de wereld waar het verhaal van hoop en liefde plaatsvond dat vandaag gevierd wordt. Maar ik wil ook blijven denken aan alles wat ons reden geeft tot hoop, en alles wat ons onze eigen kracht doet voelen, en ons eigen vermogen om iets bij te dragen aan een andere, mooiere wereld.
Ik wens jullie nogmaals een prachtig Pasen toe, en een mooie lentedag (of herfst-dag, als je aan de andere kant van de evenaar vertoeft).
Bedankt voor het lezen, tot de volgende aflevering,
Het ga jullie goed,
Filip
Gewond Palestijns kind in al-Nasr ziekenhuis in Khan Younis, Gaza. Foto: Mohammed Abed/ AFP/ Getty Images