Welkom bij de nieuwsbrief van A Biosphere Project, maart 2022!
In deze editie:
- Bespiegelingen naar aanleiding van de situatie in Oekraine
- Essays en een cursus
- De reizen
Vrijdag 4 maart ’22
Wat later dan eerst gepland, de eerste nieuwsbrief van A Biosphere Project.
Ik heb geaarzeld of ik dit nu wel moest verzenden, nu we met z’n allen verbijsterd kijken naar de gruwel die zich in Europa ontvouwt, en het leed van miljoenen mensen van dag tot dag zal toenemen.
Dus vooraleer ik van wal steek over A Biosphere Project, even dit.
Ik begin aan deze nieuwsbrief in een klein dorp in de provincie Somogy in Hongarije.
Mijn vrouw Agnes (die van Hongaarse afkomst is) en ik hebben het voorrecht hier een oude lemen boerenwoning met een grote tuin te bezitten (of liever, we hebben die in bruikleen van de Aarde).
Als internationaal koppel leven we ons leven in twee landen, zoals zoveel mensen vandaag de dag. De wereld wordt kleiner en ik meen dat dat in veruit de meeste opzichten een heel goede zaak is.
Maar de wereld is nog niet klein genoeg blijkbaar: op de dag dat we naar hier vertrokken gebeurde dan toch wat iedereen vreesde maar waarvan de meesten onder ons toch niet echt geloofden dat het ook echt zou gebeuren: Rusland begon een invasie in het naburige Oekraïne.
Dat twee landen die zo met elkaar verbonden zijn in taal, cultuur en geschiedenis anno 2022 in een bloedige en totaal zinloze oorlog verzeild raken, is hartverscheurend en ontmoedigend.
Ik heb de afgelopen twee dagen dan ook een nieuws-pauze ingelast. Het werd me even te veel en de gruwelijkheid en zinloosheid van wat er niet zover hier vandaan gebeurt, begon teveel binnen te komen en me echt misselijk te maken.
Morgen zal ik deze ‘nieuws-vasten’ wellicht beëindigen, en me weer beginnen informeren over het verloop van dit drama, dat nu in zijn negende dag is.
De afgelopen paar dagen heb ik me gefocust op schoonheid en liefde.
Dat is geen escapisme: schoonheid en liefde zijn twee aspecten van de werkelijkheid die altijd voorhanden zijn, en die we ook nodig hebben om ons te voeden en te herladen in een wereld die op zovele vlakken zo’n moeilijke en zelfs gruwelijke tijden doormaakt.
Veel van de ellende in de wereld is een gevolg van ons gebrek aan geloof in die werkelijkheid: dat schoonheid en liefde reële krachten zijn in de wereld.
De twee hangen samen: we houden van wat we mooi vinden, en we vinden mooi waar we van houden.
En Agnes en ik houden heel veel van deze plek in het kleine Hongaarse dorpje. Het is veel meer dan een ‘tweede verblijf’. Het is een plek die voor ons evenzeer thuis is en ook de plek waar mijn vrouw het Hongaarse luik van hààr projecten ontvouwt.
Onze roots zijn hier evenzeer als in België.
Het huis en de tuin ademen eenvoud, er is niets wat er niet hoeft te zijn, het leven is hier eerlijk en ontdaan van onnodige ballast, en de energie van dit stukje Aarde is heel bijzonder. Het is dan ook niet moeilijk om hier in wat wij als een oase beschouwen dit contact met schoonheid en liefde weer te vinden.
De tuin, nacht, boom en sterren, provincie Somogy, Hongarije
Enkele dagen geleden sneeuwde het, iets wat ook hier in dit deel van Hongarije steeds zeldzamer wordt. Het was koud genoeg dat de sneeuw een dag en een nacht bleef liggen, en dat zorgde voor een feeëriek schouwspel in en rond het dorp.
’s Nachts werd de ondergesneeuwde grote tuin, die eerder wild is en wat afgelegen grenst aan een bos, belicht door het schijnsel van de ontelbare sterren die hier extra schitteren doordat er maar weinig lichtvervuiling is.
Ik maakte een lange nachtwandeling in deze ondergesneeuwde tuin, voelde de resonantie en energie van deze plek, en zoog de mysterieuze pracht op van dit tafereel waarin ik ondergedompeld was als in een baarmoeder.
Het kan vreemd lijken om een ondergesneeuwde tuin in de vrieskou te vergelijken met een baarmoeder. Ik heb natuurlijk ook geen herinnering aan hoe het was om in een baarmoeder te vertoeven, tenminste toch geen herinnering waar ik nu toegang tot heb.
Maar ik associeer het zoals de meeste mensen met een gevoel van totale geborgenheid en liefde en warmte.
En die dingen voelde ik allemaal, in de tuin tijdens die nachtelijke wandeling onder de sterren. Geborgenheid, verbondenheid, en het gevoel onlosmakelijk deel uit te maken van iets dat onbeschrijfelijk mooi en alomvattend is. Ondanks het besef van de strijd die in het naburige land is losgebroken en die ongetwijfeld heel veel menselijk leed zal veroorzaken, overheerste het gevoel van gedragen te zijn door en opgenomen te zijn in iets buitenwerelds groot.
Albert Einstein zei ooit: ‘Eén van de belangrijkste beslissingen die een mens moet maken in het leven is of hij/zij gelooft dat het Universum een vriendelijke dan wel een onvriendelijke plek is’.
Het lijkt vaak makkelijker en logischer om te geloven dat het Universum een onvriendelijke plek is, zeker in tijden van natuurrampen, oorlog, en andere menselijke ellende. Geloven dat het Universum ten gronde vriendelijk is terwijl er een machinegeweer of een tank op je vuurt en er vlakbij clusterbommen exploderen, is niet voor de hand liggend. Evenmin als je je kinderen langzaam ziet omkomen tijdens een hongersnood, of als je gammele bootje kapseist tijdens een overtocht naar Europa in de hoop op een menswaardig bestaan.
Het is eindeloos veel makkelijker om te geloven in een vriendelijk Universum binnen de veiligheid van de eigen tuin of woning in een land waar er (vooralsnog) geen oorlog woedt, waar er relatief veel welvaart is, en waar ik er vrij gerust in kan zijn dat ik niet beschoten ga worden of op andere wijze in gevaar zal zijn.
Toch heb ook ik, zoals zoveel mensen, ooit dingen meegemaakt die buitengewoon pijnlijk waren en in enkele gevallen levensbedreigend. Ik zou niet durven beweren dat die ervaringen even verschrikkelijk waren als die van een moeder die haar kinderen verliest in een bombardement of in een hongersnood. Maar ze waren pijnlijk genoeg om me voor die bewuste keuze te stellen: geloof ik dat het Universum ten gronde vriendelijk is of onvriendelijk? Er waren genoeg ervaringen voorhanden in mijn leven om het laatste te besluiten, maar ik ben altijd opnieuw tot de conclusie gekomen dat het Universum inderdaad ten gronde vriendelijk is.
Het is een conclusie die veel vragen kan oproepen: waarom gebeuren er vreselijke dingen in een vriendelijk Universum? Waarom tsunami’s en hongersnoden en oorlogen? Waarom lijken we niet in staat om in vrede te leven? Waarom lijken we niet in staat om het teloorgaan van onze biosfeer een halt toe te roepen?
Over het hoe van die conclusie zal ik wel meer schrijven in mijn komende essays en blogteksten, aangezien het een belangrijk deel uitmaakt van mijn project: onderzoeken wát we geloven over de wereld. En dit aangezien wat we met z’n allen doèn in die wereld, een rechtstreeks gevolg is van wat we (vaak onbewust) geloven over die wereld. We creëren wat we geloven.
Daartoe wil ik naast de fysieke reizen die tot fotografische reportages moeten leiden ook ‘reizen in bewustzijn’ ondernemen: mijn eigen onderzoek naar de oorsprong en aard van ons wereldbeeld, mogelijke alternatieven daarvoor, en het verband met mijn eigen persoonlijke geschiedenis - aangezien ik niet geloof dat we wat er gebeurt in de wereld écht kunnen begrijpen als we het zien als iets dat losstaat van onszelf. Het onderscheid tussen onszelf en de wereld is een illusie.
Dat is ook het perspectief dat ik wil aanhouden nu de gruwel van de oorlog zich weer ontvouwt, een gruwel die nu nog meer binnenkomt nu het héél dichtbij is (een aspect van ons vermogen tot empathie dat misschien betreurenswaardig is maar o zo menselijk: we identificeren ons veel makkelijker met het leed van mensen dichterbij dan veraf.
Ik zou willen stellen dat de oorzaken van deze oorlog (en elke oorlog) ten gronde dezelfde zijn als de oorzaken van de teloorgang van onze biosfeer. Het is telkens hetzelfde probleem waar we tegenaan botsen, en dat zal zich blijven herhalen totdat we veranderen wat we geloven over de wereld en onszelf. Totdat onze kosmologie verandert dus.
Joachinus De Gigantibus
Zon, Mars, Aarde, Venus, Maan en Mercurius
in: Christianus Prolanius, Astronomia, Napels 1478
Essays en een cursus
Daarmee zijn we aan het eerste item van mijn nieuwsbrief: de essays die ik ben beginnen schrijven omtrent de geloofsstructuur van onze samenleving en ‘beschaving’ (een woord dat ik altijd tussen aanhalingstekens plaats omdat het een zeer relatieve term is).
Na het voltooien en lanceren van de website van A Biosphere Project afgelopen december heb ik me allereerst beziggehouden met het verder fine-tunen van een aantal zaken in verband met de site, het beginnen aanleggen van een mailbestand en het leren navigeren van de mogelijkheden van het mailplatform om alles in gereedheid te brengen voor het regelmatig (een à twee keer per maand) sturen van updates, zij het nieuwsbrieven of nieuwe blogposts of essays.
Meteen daarna ben ik in januari begonnen aan wat een vrij lang essay moest worden over kosmologie (het geheel van de geloofsovertuigingen van een cultuur over de aard van de werkelijkheid), en het belang daarvan voor alles wat betreft onze relatie tot onze planeet en alles wat we onder ‘ecologie’ verstaan.
Dit essay werd echter al snel zo lang dat ik voor de keuze stond: ofwel er een boek van maken ofwel een reeks essays van meer behapbare lengte. Ik heb voor het tweede gekozen.
Maar daarbij aansluitend heeft het schrijven van die essay-reeks over kosmologie ook een andere wending gekregen: ik ben namelijk een samenwerking begonnen met mijn echtgenote, levensgezellin en spirituele partner Agnes.
Agnes heeft het afgelopen jaar in het kader van haar project ’The Secrets of Looking’ een workshop ontwikkeld over de energieën van het lichaam en het bewustzijn.
Meer info over deze workshop die uit twee delen bestaat vind je op haar website:
Tijdens deze cursus leren de deelnemers hoe ze in veel grotere mate meester kunnen worden over de energieën van hun lichaam en bewustzijn, en hoe de energie van het bewustzijn een verregaande invloed heeft op het eigen lichaam en op de energie van anderen.
Een aantal van deze dingen lijken nogal wonderlijk als de cursisten ze voor de eerste keer ervaren. Sommige zaken die we als vanzelfsprekend aannemen over de aard van ons bewustzijn, komen op losse schroeven te staan, en de deelnemers leren door het richten van hun aandacht zaken te bewerkstelligen waarvan we doorgaans niet beseffen dat ze mogelijk zijn. Dit alles is echter helemaal niet zweverig of esoterisch: het is integendeel heel aards, praktisch en eenvoudig, en bovendien sluiten die ervaringen aan bij nieuwe inzichten die opdoemen in de wetenschap.
Ik heb voor elk van de twee cursus delen een presentatie ontwikkeld waarbij ik een korte achtergrond geef inzake de recente ontwikkelingen in de wetenschap die zowel de aard van de fysieke werkelijkheid als de aard van het bewustzijn in een nieuw daglicht stellen. Deze bondige presentatie kadert wat de cursisten leren in het ruimere kader van een veranderend wereldbeeld dat opdoemt in ‘cutting edge science’, en maakt duidelijk dat er een wetenschappelijke basis groeit voor een heel andere relatie tot ons bewustzijn.
Het samenstellen van deze presentaties, waar ik een groot deel van de maand januari mee bezig was, was geen ‘afleiding’ of ‘omweg’, want de informatie die ik samenvatte en deelde was een gevolg van een levenslange interesse in wetenschap en kosmologie, een interesse die mede tot mijn nieuwe richting en project heeft geleid vanuit mijn werk als beeldend kunstenaar.
Dit zal dan ook zeker zijn weg verder vinden in mijn komende teksten en in hoe het fotografisch reisproject zich verder zal ontvouwen.
Het ontwikkelen van deze presentaties viel als vanzelf samen met het schrijven van de aanzet van wat een reeks beschouwingen moet worden over kosmologie en paradigma. En het versterkte mijn overtuiging dat onze kosmologie voor een groot deel bepaalt wat we op en met deze planeet (en met elkaar) aan het doen zijn, maar ook hoe we aan de vooravond staan van een grote omwenteling in wat we met z’n allen geloven over de wereld.
Dit alles vindt een prachtige concrete realisatie en vorm in de oefeningen die Agnes heeft ontwikkeld.
Het belooft dan ook een blijvende samenwerking te worden en ik kijk ernaar uit om deze presentaties te blijven geven in het kader van deze workshops.
Het is één ding om mentaal en intellectueel te reflecteren over de aard van bewustzijn en onze veranderende kijk daarop, het is nog een heel andere zaak om die aspecten van bewustzijn aan den lijve te ondervinden in heel eenvoudige oefeningen.
En zoals in elk domein van het leven kunnen theorie en praktijk elkaar heel mooi aanvullen en leiden tot een inzicht dat dieper en rijker wordt doordat hart en geest samenkomen.
Ik zal nu terugkeren naar de begonnen essays en deze herwerken tot kleinere modules en deze in ‘afleveringen’ op de website publiceren.
Je kan de eerste aflevering binnenkort verwachten.
De Reizen
De komende maanden begin ik ook met research voor De Reizen. Ik zal langs deze weg verslag uitbrengen van mijn vorderingen op dat terrein.
Zoals je kan lezen op de site van A Biosphere Project, is het mijn intentie de komende jaren korte en lange reizen in Europa te maken om de realiteit van de klimaat- en biodiversiteitscrisis (die ik samengeteld liever de biosfeercrisis noem) aanschouwelijk te maken in fotografische essays.
Deze reizen kunnen ook als persoonlijke pelgrimstochten beschouwd worden in een wereld die in steeds sneller tempo afstevent op grote veranderingen.
Het klimaat waarin de mens de landbouw heeft ontwikkeld, steden heeft gesticht en culturen tot bloei heeft gebracht, zal niet meer bestaan. Tenminste (in het beste geval) niet meer de komende paar eeuwen, tot (en slechts indien) de mens er in slaagt om een gigantische hoeveelheid CO2 weer uit de atmosfeer te halen en een nooit geziene hervorming van de hele wereldsamenleving, landbouw en economie tot stand te brengen.
Indien de mens daar niet in slaagt, ziet het er niet goed uit voor ons, noch voor de meeste andere soorten waarmee we deze wereld nu delen.
Het is mijn intentie om in kaart te helpen brengen hoe deze veranderingen zich nu al manifesteren, en hoe dat mensen en ecosystemen in Europa nu al raakt.
Naast kortere reizen naar nabijgelegen gebieden wil ik de komende jaren minstens één lange reis in elke windrichting maken, naar de uiteinden van Europa.
Als eerste reis heb ik de Noordkaap als doel gesteld, het noordelijkste punt van het Europese vasteland. Onderweg wil ik korte en lange stops maken om plaatsen en mensen in beeld te brengen.
Deze eerste reis zal nogal wat voorbereiding en research vragen. Vandaar dat die eerste langere reis ook niet zal plaatsvinden vòòr de zomer van 2023. Het is mijn intentie om een weg uit te stippelen die me in staat stelt zoveel mogelijk aspecten van de biosfeercrisis in beeld te brengen.
De kortere reizen kunnen zich al aandienen tijdens de voorbereidingen voor de langere reizen, alnaargelang er zich informatie, gebeurtenissen of mensen aandienen die tot een fotografische en/of intellectuele of spirituele reis uitnodigen dichter bij huis.
De kortere reizen kunnen ook een ontmoeting of een interview tot doel hebben.
Een deel van mijn research zal bestaan uit het opzoeken van mensen die me meer informatie kunnen geven over mogelijke doelen op mijn reizen, en sommige van die bezoeken kunnen kortere reizen op zich worden.
Ik zal informatie verzamelen over plaatsen die nu al te lijden hebben onder de biosfeercrisis, maar ook de schoonheid van wat er ons nog rest en wat we dienen te koesteren en beschermen. Mensen die nu al te lijden hebben onder de gevolgen van een veranderend klimaat, maar ook mensen die nu al aan het werken zijn aan nieuwe manieren om met de wereld om te gaan, in zaken als landbouw, mobiliteit, technologie, wetenschap en spiritualiteit.
Ook op de langere reizen wil ik ontmoetingen inlassen, zodat deze reizen niet alleen landschappen maar ook mensen in beeld zullen brengen. Het moeten tochten van verkenning, herkenning, inzicht, kennis maar ook hoop worden.
De komende maanden zal ik in blogposts en/ of een nieuwsbrieven verslag uitbrengen van mijn eerste bevindingen en de research.
Maandag 7 maart 2022
Vanochtend opgestaan met een knoop in mijn maag, een knoop die alles te maken had met het gruwelijke conflict in Oekraïne. We zijn inmiddels terug in België, en op weg naar hier was het schrijnend om de grote aantallen Oekraïners te zien die westwaarts reden, in alle soorten voertuigen gaande van kleine aftandse oldtimers tot grote SUV’s. Het zijn dan nog de ‘gelukkigen’ die een voertuig hebben en waarschijnlijk op weg zijn naar familie of vrienden in een Westeuropees land. In de kampen aan de grenzen zijn er ongetwijfeld nog veel schrijnender taferelen te zien. In Hongarije voelde de oorlog nog veel meer nabij, intens en dramatisch. Miljoenen mensen wacht heel veel lijden en verlies, en we moeten dat leed ook voelen. Laat dit drama een kans zijn om de waanzin van oorlog écht binnen te laten en de pijn te ervaren. Zo vaak blijft het een ver-van-ons-bed gebeuren: de oorlog in Yemen, in Ethiopië, in Syrië,... zo vaak houden we het op veilige emotionele afstand. Net zoals de gevolgen van de biosfeercrisis, en hoe die nu al zoveel miljoenen mensen treft en jaarlijks al honderdduizenden levens eist.
Na mijn korte time-out heb ik mijn nieuws-vasten dan ook doorbroken vanochtend en even wat internationale berichtgeving gescand over de waanzin die zich blijft ontvouwen in Oekraïne.
Wat tot nu hoop geeft, is hoe eensgezind en solidair een groot deel van de wereld voorlopig lijkt te reageren, en de gastvrijheid waarmee de honderdduizenden vluchtelingen tot nu toe worden opgevangen in Europa. In tegenstelling tot andere momenten nog niet zolang geleden, waarbij oorlogsvluchtelingen aan de Europese oostgrens een allesbehalve warm onthaal wachtte.
Wat ook hoopgevend is, is de schier eindeloze weerbaarheid en het uithoudingsvermogen waar de mens lijkt uit te kunnen putten indien alles op het spel staat. Die ‘resilience’ zullen we nog nodig hebben, in de decennia die komen. Wat alles staat ook voor ons al op het spel, al schijnen we dat nog niet ten volle te beseffen, zoals de bevolking van Oekraïne waarschijnlijk ook niet ten volle besefte wat er op hén afkwam. Sommige dingen gaan ons voorstellingsvermogen nu eenmaal te boven.
Ik krijg nogal eens de vraag ‘wat mijn bedoeling is’ met dit project.
Eén bedoeling is in ieder geval te helpen met het luiden van het alarm, want onze mainstream media slagen er nog steeds niet in de ernst en de hoogdringendheid van onze situatie over te brengen. Ik wil mijn steentje bijdragen om aan de samenleving duidelijk te maken dat het niet vijf voor twaalf, maar twintig nà twaalf is. Of vijf voor één.
Ik wil dit alarm luiden op een manier die niet louter vanuit het hoofd gebeurt, want één van de redenen dat het alarm tot nu toe niet doordringt bij de meeste mensen is mijns inziens dat wat er op ons afkomt te groot is om louter vanuit het hoofd begrepen te worden. We hebben geen begrippen die de omvang van dit drama adequaat kunnen kaderen, we missen een referentiekader. We denken dat het louter een kwestie is van windmolens of batterijen of kernenergie, en we missen het bredere plaatje van wat er gaande is met het weefsel van leven op onze planeet.
En bovenal moet wat er op ons afkomt in de eerste plaats gevoeld worden, vanuit ons hart en onze ingewanden. We moeten het écht ervaren als iets dat in relatie staat tot heel ons bestaan tot op het intiemste niveau. We zullen nooit adequaat reageren zolang we het zien als een technisch probleem dat weliswaar een uitdaging vormt maar waarvoor technische oplossingen bestaan. Deze visie, die nog domineert in onze cultuur, zal ons de das omdoen omdat het een vorm van dissociatie is die ons afsnijdt van de échte schaal van de gebeurtenissen die op ons afkomen, en de échte reikwijdte van het verlies dat we gaan lijden als we niet van koers veranderen - om nog maar te zwijgen van het verlies dat we nu al aan het lijden zijn.
Ik ben van mening dat een benadering die het hart niet evenveel zeggingschap geeft als het hoofd over wat ons te doen staat, gedoemd is tot falen of tot het verschuiven van het probleem.
Ik wil alle aspecten van de biosfeercrisis dus benaderen vanuit een standpunt dat niet enkel ‘rationeel’, ‘wetenschappelijk’, ‘academisch’, ‘technisch’, of ‘mentaal’ is, maar vanuit het standpunt dat misschien meer eigen kan zijn aan de beeldende kunst: intuïtief, open voor ongewone ideeën en perspectieven, en soms mogelijk buitenissig lijkend.
Zoals Einstein ooit zei: “Geen enkel probleem kan worden opgelost vanuit het bewustzijn dat dat probleem gecreëerd heeft.”
En hier zijn we dan onbedoeld weer bij kosmologie aanbeland: ideeën kunnen buitenissig lijken omdat ze niet overeenstemmen met wat binnen onze geldende kosmologie als ‘aannemelijk’ wordt beschouwd.
En zolang we bepaalde dingen als ‘onaannemelijk’ blijven beschouwen, zullen we de uitweg uit het labyrint over het hoofd blijven zien.
Binnenkort de eerste aflevering van mijn persoonlijke verkenning van onze ‘kosmologie’, ons wereldbeeld, en hoe dat eigenlijk een bijzonder vreemd wereldbeeld is.
Het ga jullie goed,
Antwerpen, 7 maart 2022
Filip