“Je kan niet één dag beleven zonder een impact te hebben op de wereld rondom jou. Wat jij doet maakt een verschil, en jij moet beslissen wat voor verschil je wil maken.”
Jane Goodall
“Overtuiging is besmettelijk als we het aan elkaar laten zien"
Catherine Doherty
Granieten rotswanden in Mefjorden, eiland Senja, Noord- Noorwegen. Foto: Filip Van Kerckhoven
In de vorige post had ik het over het fenomeen van exponentiële groei en het reproductiecijfer van drie.
En hoe die kunnen helpen het onmogelijke mogelijk te maken.
‘Besmettelijke’ gedragingen en intenties kunnen op zeer korte tijd grote verschuivingen veroorzaken in sociale dynamieken en constellaties, indien genoeg mensen geïnspireerd raken tot een verandering van gezichtspunt, overtuiging en daadkracht.
Het is één van de redenen tot hoop: veranderingen in onze samenleving die nu lichtjaren ver weg lijken, kunnen zich op relatief korte tijd manifesteren.
Het is een fenomeen dat ons geloof kan versterken dat de omwentelingen die nodig zijn in onze samenlevingen ook daadwerkelijk kunnen gerealiseerd worden, indien we er maar onze schouders durven onder zetten.
Een ander fenomeen dat een essentiele rol kan spelen in de komende omwentelingen, is wat de ‘domino-dynamiek’ wordt genoemd.
Op 14 november 2021 publiceerde journalist, activist en klimaatdenker George Monbiot een opiniestuk in de Britse krant The Guardian onder de naam ‘Domino Theory’.
Het hele stuk van Monbiot vind je hier.
Ik zou het zonder aarzelen één van de belangrijkste opiniestukken van de afgelopen decennia willen noemen. Monbiot schreef dit stuk naar aanleiding van het mislukken van de klimaattop COP 26 in Glasgow.
COP26 werd vaak aangekondigd als de ‘klimaattop van de laatste kans’. Als dat zo was, hebben we die laatste kans verspeeld. De beloftes en verbintenissen in het klimaatpact van Glasgow waren minder dan onvoldoende om een catastrofale opwarming met vier graden of meer te voorkomen. Een opwarming met vier graden of meer is incompatibel met enige vorm van menselijke ‘beschaving’, en betekent ook het einde voor de meeste soorten die nu op onze planeet leven.
Moeten we dan alle hoop opgeven? Nee, zegt Monbiot, want de verandering, of liever de massale omwenteling die nodig is in onze samenlevingen, kan er ook komen zonder succesvolle klimaat-onderhandelingen.
Auteur, journalist en klimaat-denker George Monbiot. Foto: John Russel
Monbiot beschrijft in dit stuk ook kort de gigantische uitdagingen waar we voor staan om onze destructieve impact op de planeet om te buigen, en hoe die uitdaging nog veel verder gaat dan enkel de kwestie van broeikasgassen. Iets waar ik het ook over heb in mijn essay ‘Laten we niet meer praten over de klimaatcrisis’, dat je op de website kan lezen.
Het is niet moeilijk om bij dit panorama te concluderen dat de nodige verandering onmogelijk zal zijn, temeer omdat zo’n sterke krachten dit proces uit alle macht tegenwerken. De olie- en gaslobby natuurlijk, maar ook een meerderheid van financiële machthebbers en de vertegenwoordigers van het grootkapitaal overal ter wereld, hebben niets te winnen bij de transitie die nodig zal zijn, integendeel.
Zoals ikzelf ook al stelde, we moeten niet wachten tot onze overheden en instellingen het nodige gaan doen, want die zijn veel te nauw verweven met de enorme machtsstructuren die moeten veranderen om een transitie naar een duurzame samenleving mogelijk te maken.
Wie denkt dat de politieke wereld de juiste initiatieven zal nemen, zal nog lang mogen geduld oefenen - veel langer dan de tijd die ons nog rest.
Verandering zal van onderuit moeten komen, en dit zal mogelijk zijn door een fenomeen dat ‘domino-dynamiek’ heet. Verandering kan snel gaan, heel snel, eens een kritiek kantelpunt binnen een samenleving bereikt wordt. Eens zo’n sociologisch kantelpunt overschreden is, kan een waterval van snel opeenvolgende omwentelingen zich manifesteren en op relatief korte tijd de wereld onherkenbaar veranderen.
Monbiot:
“Want net zoals de complexe natuurlijke systemen waarvan ons leven afhankelijk is, plotseling van de ene toestand in de andere kunnen overgaan, kunnen de systemen die de mens heeft gecreëerd dat ook. Onze sociale en economische structuren delen kenmerken met de aard-systemen waarvan wij afhankelijk zijn. Zij hebben zelfversterkende eigenschappen - die hen stabiliseren binnen een bepaald spanningsbereik, maar hen destabiliseren wanneer de externe druk te groot wordt. Net als natuurlijke systemen kunnen zij, wanneer zij over hun omslagpunt worden gedreven, met verbazingwekkende snelheid omslaan. Onze laatste, beste hoop is om deze dynamiek in ons voordeel te gebruiken, door wat wetenschappers ‘cascadeverschuivingen’ noemen, in gang te zetten.
Een fascinerend artikel dat in januari in het tijdschrift Climate Policy is gepubliceerd, laat zien hoe we de kracht van "domino-dynamiek” kunnen aanwenden: niet-lineaire veranderingen die zich van het ene deel van het systeem naar het andere uitbreiden. Er wordt op gewezen dat "oorzaak en gevolg niet evenredig hoeven te zijn": een kleine verstoring op de juiste plaats kan een massale reactie van een systeem teweegbrengen en het in een nieuwe toestand brengen. Zo is de wereldwijde financiële crisis van 2008-2009 ontstaan: een relatief kleine schok (wanbetalingen bij hypotheken in de VS) werd door het hele systeem doorgegeven en versterkt, waardoor het bijna ten onder ging. We kunnen deze eigenschap gebruiken om positieve verandering tot stand te brengen.”
Wat betekent dit? Het betekent dat hoe we gewoonlijk denken over maatschappelijke omwentelingen niet klopt. Het betekent dat veel meer mogelijk is dan we geloven, op veel kortere tijd dan we redelijkerwijs kunnen aannemen. Het betekent dat, als voldoende mensen in een samenleving zich anders gaan gedragen, op zeer korte tijd die hele samenleving kan kantelen naar een nieuwe toestand, een nieuw evenwicht. Het betekent dat een minderheid van elementen in een gegeven systeem (een minderheid van mensen in een samenleving bijvoorbeeld) dat systeem (of die samenleving) ingrijpend kunnen doen veranderen door hun eigen veranderde standpunt, overtuiging, daadkracht.
Hoe groot moet zo’n minderheid zijn? Wel, niet groter dan zo’n 25 procent van de bevolking, zo blijkt uit onderzoek.
Monbiot: “Maar waar ligt het omslagpunt? Onderzoekers wier werk in 2018 in Science werd gepubliceerd, ontdekten dat een kritische drempel werd gepasseerd wanneer de omvang van een toegewijde minderheid ruwweg 25% van de bevolking bereikte. Op dit punt slaan sociale conventies plotseling om. Tussen 72% en 100% van de mensen in de experimenten zwaaide om, waardoor schijnbaar stabiele sociale normen werden vernietigd. Zoals in het artikel wordt opgemerkt, suggereert een groot aantal studies dat "de macht van kleine groepen niet voortkomt uit hun autoriteit of rijkdom, maar uit hun betrokkenheid bij de zaak".
Een paper gepubliceerd in Science Direct in februari van dit jaar, stelt dat de beweging ‘Fridays For Future’ van Greta Thunberg al erg dicht bij het veroorzaken van een kritiek kantelpunt in politiek Europa kwam. Deze beweging werd onderbroken door de pandemie, maar een nieuwe beweging zal deze ‘push’ naar een kantelpunt verder kunnen zetten.
Omverwerpingsdynamica van een in massa variërend domino-systeem. Bron: Researchgate
En wat heb jij, lezer, daarmee te maken?
Natuurlijk het feit dat ieder van ons deel kan zijn van die 25 procent, van die minderheid die het systeem naar het kritieke kantelpunt kan helpen duwen.
Ieder van ons kan iets bijdragen aan de verschuiving van het collectief. We moeten niet mikken op 25 procent omdat dat de kritische drempel zou zijn, we moeten mikken op veel meer dan 25 procent.
En met het fenomeen van exponentiële groei is dat allesbehalve een onhaalbaar idee.
Monbiot besluit: “Sociale conventie, die zo lang tegen ons heeft gewerkt, kan, als ze wordt omgedraaid, onze grootste bron van macht worden, door te normaliseren wat nu radicaal en vreemd lijkt. Als we tegelijkertijd een omwenteling teweeg kunnen brengen in zowel technologie als politiek, maken we misschien een kans. Het klinkt als een wilde hoop. Maar we hebben geen keus. Onze overleving hangt af van het verhogen van de schaal van burgerlijke ongehoorzaamheid totdat we de grootste massabeweging in de geschiedenis hebben opgebouwd, die de 25% mobiliseert die het systeem kan omdraaien. We stemmen niet in met de vernietiging van het leven op Aarde.”
Want uiteindelijk is dat waar het om gaat: willen we dat het leven op deze Aarde nog een kans heeft? Willen we dat onze kleinkinderen nog een kans hebben? Is dat niet de moeite om ervoor te gaan en iets te gaan doen? Is dat niet de moeite om deel te willen uitmaken van de 25 procent die onze samenleving naar een kritiek kantelpunt kan duwen?
Laten we niet wachten op de volgende klimaattop, of de volgende regeringsvorming, of het volgende partijcongres. Laten we niet wachten tot onze overheden en instellingen de noodtoestand afkondigen. De noodtoestand is er. Laten we in actie schieten.
En wat kunnen ‘gewone mensen’ zoals u en ik zoal doen om te helpen het collectief te laten verschuiven, en de ‘domino-dynamiek’ te helpen manifesteren?
Meer daarover in de volgende blogposts.
Met dit neem ik afscheid en wens jullie een fijne week toe,
Het ga jullie goed,
Filip
Vragen ter contemplatie
Wat is jouw initiële reactie op het gegeven van ‘domino dynamiek’?
Vind je het een hoopgevend idee?
Geloof je dat meer mensen geneigd zouden zijn iets te doen indien ze zouden beseffen dat sociale veranderingen door een minderheid van de bevolking kunnen geïnitieerd worden?
Kun je je inbeelden dat jij hierdoor aan overtuiging en kracht kan winnen om tot eigen initiatieven te komen of je aan te sluiten bij bestaande initiatieven?
Weideland in Zuid-Duitsland. Foto: Filip Van Kerckhoven