“Wij leven niet òp de Aarde, wij zijn een deel van hoe de Aarde leeft.”
David Richo
"Alle historische ervaring toont het volgende aan: Onze wereld kan niet veranderd worden tenzij in de nabije toekomst een verandering in het bewustzijn van individuen wordt bereikt."
Hans Kung
"Technologie is, in de breedste zin van het woord, geest of intelligentie of doelgerichtheid die zich vermengt met de natuur."
Paul Davies
Audio versie van deze blogpost
Zoals ik in de nieuwsbrief van september aankondigde, heeft A Biosphere Project nu ook een logo.
Het nieuwe logo heeft als bijschrift: ‘consciousness and the living planet’, ‘Bewustzijn en de levende planeet’.
Dat geeft twee ideeën aan die belangrijk zijn voor mij:
Ten eerste de vaststelling dat de convergentie van ecologische crisissen waar we middenin zitten uiteindelijk een probleem van ons bewustzijn is.
Bewustzijn in verschillende betekenissen van het woord.
Enerzijds zijn we ons nog steeds onvoldoende bewust van wat er nu gebeurt én nog te gebeuren staat en blijven we dus grotendeels ‘onbewust’ over de ernst van die ecologische crisissen. Dit ‘onbewustzijn’ staat ook een adequate respons op deze crisissen in de weg.
Maar we koesteren dat onbewustzijn ook een beetje vanuit het idee dat “ignorance is bliss”, oftewel: “ik wil het niet weten”. We denken dat dit ‘onbewustzijn’ ons zal beschermen en dat ‘alles wel goed komt’. Welnu, alles kàn nog goed komen, maar niet zolang we ons niet echt ten volle bewust worden van wat er gebeurt.
Anderzijds weerspiegelt dat bijschrift het ook het idee dat de crisis waar de mens en de biosfeer zich in bevinden (en waar de ‘klimaatcrisis’ maar één deel van is) grotendeels een gevolg zijn van hoe onze manier van denken òver ons bewustzijn zich heeft ontwikkeld.
Hoe we denken over ons bewustzijn en de relatie van ons bewustzijn tot de wereld bepaalt voor een groot deel wat we doen en laten in onze wereld, en we zien ons bewustzijn nu eigenlijk als een buitenstaander in een vreemd en vijandig universum, een anomalie, een ‘accident de parcours’ in een zinledige wereld, een illusie in onze hersenen. Dat gevoel van een buitenstaander te zijn in een onverschillig en levenloos universum heeft bij ons het idee doen groeien dat we die buitenwereld, dat universum, kost wat kost moeten beheersen, controleren, domineren en naar onze hand zetten - een onderneming die natuurlijk tot mislukken gedoemd is. Maar de wetenschap begint een heel ander verhaal te verkennen over die relatie van het fenomeen bewustzijn tot de ‘buitenwereld’, en ik zal die weg méé verkennen. Het begint er meer en meer naar uit te zien dat bewustzijn een inherente eigenschap is van heel die buitenwereld, heel dat universum, en die radicale wetenschappelijke omwenteling die er zit aan te komen zal ons ook in staat stellen om onze plaats in het geheel heel anders te gaan zien en ervaren.
En ten tweede het idee van de ‘levende planeet’.
We zijn heel erg gewend om over de planeet te denken als een in essentie levenloos object, zonder inherente intelligentie of gevoel. Een verzameling grondstoffen voor onze economie, een decor voor onze persoonlijke drama’s en ego-doelen, een dode klomp materie. Dat idee stamt uit de achttiende en negentiende eeuw en is zo wijd verspreid dat we het kunnen beschouwen als een deel van ons ‘gezond verstand’, het geheel van aannames die we niet meer in vraag stellen. We geloven ook graag dat dat een ‘wetenschappelijke’ kijk op de zaak is, maar de wetenschap begint ook dààr een heel ander verhaal te vertellen, een verhaal dat steevast erg veel gelijkenissen vertoont met de oudste intuïties van de mensheid. Waar we ook maar kijken en op welk niveau van vergroting of schaal ook, overal blijkt er in de recentste ontwikkelingen in biologie, genetica, evolutieleer, maar ook fysica en astrofysica, een onwaarschijnlijke mate van harmonie, van synergie, van intelligentie en zelf-organisatie werkzaam te zijn op onze planeet, in onze biosfeer. Een mate van zelforganisatie die zoals systeemdenker Jeremy Lent treffend aanhaalt in zijn monumentale werk ‘The Web Of Meaning’ een grote mate van doelgerichtheid impliceert, hoewel dat idee voor de wetenschappelijke goegemeente nog steeds een groot taboe is.
Eén van de uitdagingen die ons wacht is het veranderen van ons perspectief op onze thuiswereld van één van een mechanistische, onbezielde klomp materie in een zinloos universum naar één van een onwaarschijnlijk complexe intelligentie en synergie die op zich òòk een vorm van leven betekent. En ook die weg wil ik mee verkennen.
We kunnen namelijk een véél bétere wereld creëren dan degene die we nu creëren, een wereld waarin wij in harmonie bestaan met het grotere organisme waar wij deel van uitmaken - de biosfeer. Onze innerlijke cynicus wil dat niet geloven, maar we kunnen (bewust) kiezen wat we geloven, en we kunnen onze innerlijke cynicus in tussentijd zoet houden met een snoepje of wat afleiding - uiteindelijk moeten we de toekomst van onze planeet en onze soort niet laten afhangen van enkele aftandse negatieve gewoontecircuits in onze persoonlijkheid en onze cultuur. De toekomst is aan ons - aan wie anders? We moeten er ons allen van bewust worden dat we op een levende planeet leven, of liever, zoals David Richo het stelde: ‘Wij leven niet òp de Aarde, wij zijn een deel van hoé de Aarde leeft.
Het raster dat het centrum uitmaakt van dit beeld, roept voor mij zowel associaties op met een mandala als met een structuur die technologisch van aard is. De vertakkingen die uitmonden in blaadjes spreken al voor zichzelf, maar hoezo, dat die bloei ontstaat uit iets dat ook wel mechanisch of technologisch lijkt?
“Een mandala is een een plan, kaart of geometrisch patroon dat metafysisch of symbolisch de kosmos uitbeeldt in de Tibetaanse kunst en het Tibetaans boeddhisme. Het concept heeft een Vedische oorsprong, maar wordt ook veel in het Tibetaans boeddhisme gebruikt.” (Wikipedia)
Een geometrisch patroon dat metafysisch of symbolisch de kosmos uitbeeldt, maar dan één dat ook een natuurlijke bloei lijkt voort te brengen vanuit een patroon dat ook iets technologisch of tenminste van menselijke origine lijkt te suggereren?
Voor mij is die combinatie niet tegenstrijdig.
Ik hou van het gegeven van de mandala, zowel vanuit esthetisch oogpunt als vanuit het gevoel dat beelden als mandala’s wel degelijk een beeld kunnen vormen dat op heel krachtige wijze iets sacraals kan oproepen, impliceren, ver-beelden.
En de natuur is niet anders dan een manifestatie van een sacrale energie in onze dimensie, en die sacraliteit van de natuur is wat we weer moeten gaan ervaren, eerder dan die natuur te zien als een stomme verzameling electronen en moleculen, als ons eigendom, als een louter decor voor onze persoonlijke drama’s of als een bron van ‘ecosystem-services’.
Zoals Thomas Berry het zei: "De afwezigheid van een besef van het heilige is de fundamentele tekortkoming in veel van onze pogingen om onze menselijke aanwezigheid ecologisch of ecologisch aan te passen aan de natuurlijke wereld. Er is gezegd: 'We zullen niet redden wat we niet liefhebben'. Het is ook waar dat we niet zullen liefhebben of redden wat we niet als heilig ervaren.... Uiteindelijk zal alleen ons gevoel van het heilige ons redden."
Vele vooraanstaande denkers, activisten, spirituele leiders én wetenschappers wijzen vandaag op de noodzaak aan een ‘hersacralisering’ van de natuur, een ‘re-enchantment’ zoals dat mooi heet in het Engels, een ‘her-betovering’ letterlijk vertaald. En betoverd moeten we weer worden ja, als kinderen. Kinderen wéten dat de natuur magisch is, en wij moeten en kunnen die betovering terugvinden. Dat is zelfs niet moeilijk, veel meer dan tijd in de natuur doorbrengen vraagt dat niet - liefst wel alleen, en zonder afleiding.
Maar die tijd gunnen we onszelf niet zo vaak.
En dan dat patroon dat gelijkenis vertoont met een structuur van technologische aard?
Voor mij lijkt een van de mogelijke betekenissen van dat patroon het expanderende potentieel van connectiviteit, verbinding, netwerken - ook technologische netwerken. Menselijke netwerken zullen onze samenleving van onderuit veranderen. Op de juiste maatregelen van hogerhand zullen we niet moeten wachten, we zullen het zelf moeten doen. En die menselijke connectiviteit heeft in de 21ste eeuw een planetaire dimensie gekregen mede door - jazeker, electronica en het internet.
Vele grassroots bewegingen inzake ecologie, landbouw, ‘localisation’, klimaat-activisme, degrowth enzoverder, verspreiden zich exponentieel veel sneller over de planeet vandaag mede dankzij het internet.
Technologie kan helpen onszelf en de planeet te redden, dat is zeker. Maar niet in de zin zoals eco-modernisten ons willen doen geloven. Niet door altijd maar weer een snelle ‘techno-fix’ te willen verzinnen voor elk probleem dat vaak voortkomt uit onze vòrige techno-fix. Niet door technologie altijd maar weer te willen gebruiken om volledige controle over de natuur na te streven.
Maar door technologie in te schakelen als één van de vele ‘tools’ die we hebben om onszelf en onze plaats te vinden in onze wereld en in de natuur, op een waarlijk geïntegreerde, ‘wijze’ manier. Door heel goed na te denken over welke technologie ons kan helpen en welke technologie we niet nodig hebben. Door af te stappen van het idee dat als we iets kùnnen doen, we dat zeker ook moèten doen. Door technologie niet te zien als onze manier van domineren over de natuur waarbij we niet te overziene vergissingen kunnen begaan omdat we als arrogante leerling-tovenaars onvoldoende inzicht hebben in de gevolgen van een bepaalde technologie (zoals genetische manipulatie of kernenergie). Maar door technologie af te stemmen op onze daadwerkelijke behoeften en onze synergetische band met het ruimere organisme waar we deel van uitmaken.
’Wijze’ technologie die hand in hand kan gaan met de oudste wijsheid die we kennen. Zoals landbouwer-techneut Dorn Cox verkent in zijn boek The Great Regeneration: millennia-oude principes van regeneratieve landbouw koppelen aan digitale data-netwerken en andere spitstechnologie om landbouw te helpen decentraliseren en ‘localiseren’, waarbij de technologie dient om de landbouw juist te de-industrialiseren doorheen een slim gebruik van technologie. Wat een heel andere visie op technologie en landbouw is dan de ietwat onvolwassen droombeelden van voedsel dat volledig in (energievretende) fabrieken en labo’s wordt geproduceerd.
Of Michael Smith die in Montana met 'The Green Power House’ op eigenzinnige en nogal geniale manier A.I. technologie gebruikte die eigenlijk ontwikkeld was voor animatiefilms en videogames, om een manier te vinden om landbouwgrond op een natuurlijke wijze te regenereren en herstellen, en in recordtijd véél vruchtbaarder te maken zonder gebruik van artificiële boosters als kunstmest. Met behulp van spitstechnologie ontwikkelde Michael een manier om ‘biochar’ te produceren, een vorm van houtskool die onze voorouders duizenden jaren geleden al kenden, en die een antwoord biedt zowel op de verarming van onze landbouwgrond alsook een turbo-boost geeft aan het opnemen van CO2 uit de atmosfeer, sneller dan bomen dat zouden kunnen doen, in een proces dat als bijproduct dan nog eens electriciteit heeft ook. Technologie die ons dus helpt weer te verbinden met de aarde en onze ‘roots’ (letterlijk en figuurlijk) eerder dan onze dissociatie van alle natuurlijke processen in en buiten onszelf te versnellen en te bestendigen, maar die ons ook vèrder helpt evolueren.
Dàt soort ‘wijze’ technologische innovaties gekoppeld aan respect voor de Tao van de natuur en de oudste wijsheid van de mens zal ik verder verkennen in A Biosphere Project. Technologie kan ons wel degelijk helpen, maar alleen als we die gebruiken in eerbied en respect voor wat de natuur ons leert.
Er is oneindig veel meer te zeggen over dit alles, maar ik ben al ver over mijn ‘zelfopgelegde’ limiet van 1500 woorden voor een blogpost, dus ik laat het hier voorlopig bij. Bovendien zal ik de komende jaren, naarmate A Biosphere Project groeit, steeds weer op deze thema's terugkomen.
Nog één laatste opmerking over dat internet: het is een tweesnijdend zwaard ja, en het kan daar ook heel erg fout gaan. Er zijn heel destructieve krachten werkzaam doorheen onze sociale media, die polarisering en versplintering van onze samenleving in de hand werken, en een exponentiële toename van angst en desoriëntatie en depressie. Maar dat is één kant van de zaak: er zijn ook héél veel krachten ten goede aan het werk doorheen dat wondere internet, en jij leest deze tekst en alles wat ik tot nu toe al heb geschreven doorheen dat internet. Informatie die we nodig hebben om het tij te keren verspreid zich òòk veel sneller nu, niet enkel de desinformatie of de polariserende propaganda.
En misschien kunnen we die kant van onze creativiteit, onze technologie en wetenschappelijke vooruitgang, ook gaan zien als een deel van de natuur eerder als iets dat daar noodzakelijkerwijs mee in strijd moet zijn. Een deel van ons dat we moeten zien te integreren zowel in onze eigen ontwikkeling als soort, in onze Tao en in onze herintegratie in de Tao van de natuur.
Het ga jullie goed!
Filip
Mandala of Amitayus, Tibet, 19th century, Rubin Museum of Art .