"Een boom is mooi, maar bovendien heeft hij recht op leven; net als water, de zon en de sterren is hij essentieel. Het leven op aarde is ondenkbaar zonder bomen."
Anton Tsjechov
"Heiligen zijn als bomen. Ze roepen niemand, noch sturen ze iemand weg. Ze geven onderdak aan wie er maar wil komen, of het nu een man, een vrouw, een kind of een dier is. Als je onder een boom zit, zal hij je beschermen tegen het weer, zowel tegen de brandende zon als tegen de stromende regen, en hij zal je bloemen en vruchten geven. Of een mens ervan geniet of een vogel ervan proeft doet er voor de boom weinig toe; zijn producten zijn er voor iedereen die komt en ze neemt."
Anandamayi Ma
"Bomen hebben inderdaad een hart."
-Henry David Thoreau
Bos, bodem en biodiversiteit, de voordelen van het voedselbos, Marc Siepman vertelt waarom de bodem in een bos zo geschikt is om voedsel te verbouwen.
Nog even verder mijmeren over bomen. Ik kan er echt een boom over opzetten - of over doorbomen (sorry, ik kon het niet laten).
Vorige week heb ik in de ‘gewone’ blog een post gedeeld over de groeiende crisis in de landbouw, en hoe onze landbouwmethoden een zeer verregaande transformatie zullen moeten doormaken.
De industriële landbouwpraktijken die gebaseerd zijn op grootschalige monocultuur, en intensief gebruik van pesticiden en kunstmest, zijn onhoudbaar en ’self-terminating’.
Wat moet er dan in de plaats komen?
Wel, een vorm van landbouw die de aarde regenereert, herstelt en voedt.
Regeneratieve landbouw dus.
Daar zal ik het nog vaker over hebben, want het is naar mijn mening één van de allerbelangrijkste transities die nodig zullen zijn in onze samenleving in de komende decennia, nog belangrijker dan de transitie naar ‘groene’ energie zelfs. (Ik zet het woord ‘groen’ tussen aanhalingstekens, want er is eigenlijk niet zoiets als ‘groene energie’. Er zijn vormen van opwekken of opvangen van energie die minder schadelijk zijn dan fossiele brandstoffen of kernenergie, maar elke vorm van energiewinning heeft een impact op de planeet - bvb de grootschalige extractie van mineralen voor de productie van zonnepanelen, windmolens en batterijen).
Eén van de ideeën die hoe langer hoe meer terug in de kijker komen, is het voedselbos.
Mogelijk ben je al vertrouwd met dat concept, indien niet wil ik deze en volgende week twee mensen aan het woord laten die heel goed kunnen uitleggen wat een voedselbos is, waarom het zo’n goed idee is, en waarom het zelfs een hogere opbrengst kan hebben dan de ‘gewone’ akkers die we kennen, die weidse vlakten die omgeploegd worden en waarop slechts één gewas groeit voor zover het oog kan zien.
Deze week heeft Marc Siepman het in bijgaande video het over de bodem in een bos, en waarom die bodem zo geschikt is voor het verbouwen van voedsel.
Marc Siepman is een Nederlands expert inzake bodem, biodiversiteit en permacultuur. Hij heeft al honderden lezingen gegeven doorheen Nederland en België, en heeft cursussen ontwikkeld zowel online als ‘live’, waarbij de bodem centraal staat.
Je vindt alle info over Marc en zijn werk op zijn website.
Marc kan op een heldere en toegankelijke manier uiteenzetten wat er allemaal aan de hand is in iets wat we vaak zo vanzelfsprekend achten: vruchtbare aarde.
Aarde, grond, bodem, we staan er zelden bij stil. Grond is gewoon grond, toch?
Maar vruchtbare grond is een klein mirakel, en hoe meer ik daarover leer, hoe meer ik besef wat voor een wonderlijk organisme vruchtbare aarde is. Een echt organisme, want aarde leeft: een handvol vruchtbare grond zit tjokvol schimmels, bacteriën, organisch materiaal enzovoort. Een soeplepel vruchtbare grond bevat zo’n zes miljard micro-organismen. En het zijn juist die organismen en de schimmels die grond vruchtbaar maken. Zonder dat micro-bioom en het organisch materiaal heb je gewoon zand. En dat is wat er komt als je de bodem uitput: zand en woestijn. En dat gebeurt dus op grote schaal over de hele wereld waar aan industriële monoculturen wordt gedaan: de bodem raakt uitgeput, tot op een punt dat ook kunstmest dat niet meer gaat kunnen redden. Zo hebben de Verenigde Naties al gewaarschuwd dat we, als we op deze manier verder gaan, nog zo’n zestig oogsten te gaan hebben, en dan zal de laag vruchtbare grond zowat overal uitgeput zijn. We verliezen zo ongeveer de oppervlakte van Griekenland aan vruchtbare grond per jaar.
Meer dan twintig grote beschavingen zijn ten onder gegaan door verkeerde landbouwmethoden en uitputting van de bodem. Het verdwijnen van beschavingen door verkeerde landbouwmethoden is dus de norm, niet de uitzondering. En ook voor ons is het een existentieel risico, naast klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, en andere ecologische crisissen waar we middenin zitten.
En deze crisis blijft nog veelal onder de radar voor onze mondiale industriële wereld . Het besef van wat we de ‘klimaatcrisis’ noemen, neemt al toe (hoewel nog steeds verre van de mate waarin dat nodig is), maar vele van de andere uitdagingen waar we voorstaan blijven nog vaak in de blinde hoek van ons bewustzijn.
Veel, zo niet de meeste van deze uitdagingen en crisissen zijn met elkaar verbonden: onze landbouw is dé grootste bron van broeikasgassen en de grootste aandrijver van het verlies aan biodiversiteit en ontbossing, maar omgekeerd kan de landbouw een sleutelrol spelen in het stabiliseren van het klimaat, het capteren van CO2, en het herstellen van biodiversiteit én de vruchtbare bodem.
Enter de regeneratieve landbouw, en het voedselbos.
Zoals Marc zo mooi uitlegt in bijgaande video, zorgen bomen al voor veel van de zaken die de bodem nodig heeft om levend en vruchtbaar te blijven, en bieden bomen ook beschutting tegen extreme weersomstandigheden, droogte en hitte, die alle meer en meer gaan voorkomen door de opwarming van de Aarde. Voedselbossen zijn ‘self-sustaining’ systems: eens je geplant hebt, gaat er veel gewoon vanzelf, door de fantastische mate van synergie en samenwerking in bossen. En dingen als pesticiden en kunstmest worden verleden tijd: de bodem regenereert vanzelf door het bos, en plagen worden ‘in toom gehouden’ door hun natuurlijke vijanden.
En alles in een bos -en dus ook in een voedselbos- werkt samen. Het wijdverspreide idee dat concurrentie de drijvende kracht is in de natuur, klopt niet. Zeker, er is ook concurrentie, maar samenwerking primeert. De bomen zorgen voor energie voor het ondergrondse netwerk van schimmeldraden, het mycelium. Dat mycelium (ook wel het ondergrondse 'wood-wide-web' genoemd) voedt en ondersteund zowat alles wat leeft. Het houtig materiaal van dode bomen en gevallen bladeren zorgen ook weer voor voeding van alles wat leeft in de bodem, die op haar beurt de bomen weer voedt, enzovoort. Dat proces is een expressie van synergie: de harmonische samenwerking van delen die een nieuw geheel vormen dat meer is dan de som van de delen. En dat nieuwe dat ontstaat, is ‘emergent’. Synergie en emergentie zijn twee dingen waar ik het nog over zal hebben, want het zijn nogal mysterieuze en wonderlijke eigenschappen van de natuur en van het hele universum, maar héél belangrijke eigenschappen, zonder dewelke er eigenlijk zo goed als niets zou bestaan.
Volgende week legt Nederlands landbouwer Wouter van Eck wat meer uit over het voedselbos zelf, en hoe heel dat systeem zo wonderlijk zichzelf reguleert en versterkt. De natuur is onze beste bondgenoot, als we maar (terug) gaan zien hoe we kunnen samenwerken mét de natuur, eerder dan te proberen de natuur te beheersen - iets wat tot mislukken gedoemd is. ‘Terug’ zeg ik, want er zijn periodes en plaatsen geweest waar de mens dat heel goed heeft beseft. Zo is een aanzienlijk deel van het Amazonewoud géén wildernis, maar een door mensen ‘gemanaged’ voedselbos.
En ook veel 'indigenous' volkeren zoals de first nations in Californie en andere delen van wat nu de VS is, waren meesters in het oordeelkundig samenwerken met de natuur en het bespelen van het ecosysteem waar ze deel van uitmaakten op een manier die ook dat hele ecosysteem deed floreren.
Op die manier werden de mensen daar ook een ‘keystone species’, zoals wolven of walvissen. Maar daarover meer in een andere mijmering.
Ik ben een grote fan van bomen, dat zullen jullie al wel gemerkt hebben. In deze reeks mijmeringen over bomen heb ik nog maar een fractie aangeraakt van wat bomen allemaal doen en kunnen en zijn, en waarom we maar beter terug een innige band vormen met bomen. Zonder hen zouden wij er niet zijn. En ze zijn bewust, ze voelen en ze communiceren. De recentste ontwikkelingen in de biologie op dat vlak zijn op zijn minst spectaculair te noemen, zoals al bleek uit het werk van Suzanne Simard, Peter Wohlleben en Paco Calvo.
Ik zou haast zeggen, het is in ons eigen belang om een nieuw verbond met bomen te sluiten, maar dat plaatst onszelf weer in het middelpunt van de wereld. Eerder moeten we onze plaats vinden in het geheel in het belang van het geheel, meer dan in ons eigen belang. En daarom moeten we weer gaan zien hoe wonderbaarlijk dat geheel wel is, én ook weer gaan geloven dat wij een wonderbaarlijke plaats kunnen innemen in dat geheel, eerder dan alles te proberen domineren of onderdrukken.
Tot zover deze mijmering, tot de volgende aflevering,
Het ga jullie goed,
Filip
