Vier jaar geleden bracht ik drie weken door in een kunstresidentie in Krakeslottet, op het afgelegen eiland Senja in Noord-Noorwegen.
Krakeslottet is een regionaal kunstcentrum in deze geïsoleerde en dunbevolkte regio ten noorden van de Lofoten, en het is het levenswerk van Georg Blichtfelt, ex-journalist, ex-activist, ex-politicus, ex-leraar, arctisch levensgenieter, geweldig kok, tango-danser en gastheer .
Krakeslottet is gevestigd in een oude visserijbasis, een groot houten gebouw, half gebouwd op palen boven de Noordelijke Ijszee. Het gebouw dateert van het einde van de 19de eeuw, en het houdt het midden tussen een piraten-nest, een sprookjeskasteel, en een betoverd doolhof.
Dit is het Hoge Noorden: we zijn hier meer dan 350 km boven de Poolcirkel en slechts zo’n 2000 km van de Noordpool verwijderd.
Het merendeel van de tijd was ik hier alleen in dit betoverende gebouw in deze onwaarschijnlijk mooie omgeving, een deel van de tijd was ik in het gezelschap van Georg en andere vertrouwde bezoekers van Krakeslottet, en de laatste week in het gezelschap van twee Noorse kunstenaars in residentie.
Tijdens deze drie weken tekende ik naar het landschap, iets wat ik al decennia lang niet meer had gedaan. En het landschap is buitengewoon in Noord-Noorwegen: zonder twijfel het mooiste deel van de planeet dat ik al heb mogen aanschouwen.
Na vele jaren van eerder abstract en conceptueel getint werk als tekenaar en schilder in mijn atelier in Antwerpen, was het buiten tekenen in deze woeste omgeving en de onderdompeling in de ruwe natuur een schok en een verademing.
Het voelde als een thuiskomst op meer dan één manier.
Ik schetste buiten in schetsboeken, tussen de sneeuwstormen in, en werkte binnen verder aan grote tekeningen en gouaches op basis van de schetsen die ik buiten had gemaakt.
Het was een terugkeer naar wat de basis van het tekenen is: een viscerale en fysieke reactie op ruimte en licht en de elementen.
Bovendien begon ik te schrijven. Eén van de redenen voor de residentie was het feit dat ik me wilde concentreren op een nieuw medium: het woord.
In eerste instantie was het mijn bedoeling om over mijn eigen werk als schilder te schrijven, en van daar uit na te denken over het verband tussen mijn werk en mijn perceptie van de wereld, en vice versa.
Zodoende zijn een vijftal teksten in briefvorm tot stand gekomen, die het begin moesten vormen van een briefproject: ik zou bevriende kunstenaars aanschrijven om tot een gedachtenwisseling te komen en een dialoog te laten ontstaan, over mijn werk maar vandaar uit ook over een veelheid aan andere onderwerpen.
Dat project heb ik niet verder gezet, maar het schrijven heeft wel een deur geopend.
En het associatief denken met woorden vanuit mijn werk als beeldend kunstenaar heeft me veel dingen doen beseffen over waar ik al die jaren eigenlijk mee bezig was geweest.
Bovendien was ik tijdens mijn verblijf ook driftig aan het fotograferen geslagen - een andere levenslange passie - en reisde ik het dunbevolkte eiland rond en probeerde de onaardse schoonheid van deze plek vast te leggen.
Zodoende kwamen tijdens deze drie weken een aantal cirkels van mijn leven rond, en zie ik nu hoe daar de kiemen ontstonden van processen die me drie jaar later zouden doen besluiten om te stoppen met schilderen om me te wijden aan het helpen in beeld brengen van de ecologische crisis waarin onze wereld zich bevindt.
Die ecologische crisis was daar ook voelbaar. De arctische regio warmt veel sneller op dan de rest van de planeet. Toen ik arriveerde in februari, was het warm voor de tijd van het jaar: zo’n zes graden boven nul. Er was wel veel wind en regen, maar geen sneeuw.
Wat ik erg jammer vond, want ik hoopte op de echte arctische winter. Gelukkig werd ik na een week bediend op mijn wenken, zakte het kwik naar zes tot acht graden ònder nul, en gedurende de hele daaropvolgende week trok sneeuwstorm na sneeuwstorm over het eiland, tot de hele omgeving onder een sneeuwlaag van wel een meter dik lag. Mijn autootje, een stokoude Mazda van Rent-A-Wreck in Tromsø, was geheel ondergesneeuwd en ik moest twee uur lang graven met een grote sneeuwschop om hem te bevrijden.
Ook de deuren van Krakeslottet waren her en der bijna gebarricadeerd door de sneeuw en naar buiten gaan was niet altijd evident en vroeg soms nogal wat voorbereiding.
Maar deze ervaring van de arctische elementen kon niet verbergen dat het klimaat van de regio ontregeld is, en dat dat bij momenten zeer voelbaar was.
Afgelopen zomer bereikten de temperaturen in de poolregio een nieuw triest record, met een temperatuur van 38 graden Celsius in de Siberische plaats Verchojansk. De koudegolf in Texas de afgelopen weken heeft daar op zijn beurt alles mee te maken, doordat koude luchtlagen uit de arctische regio weggeduwd worden door opwarmende luchtlagen. Het opwarmen van het Noordpoolgebied zal dramatische gevolgen hebben voor de hele planeet en sterk bijdragen aan de ‘global weirding’, de term die misschien accurater is dan ‘global warming’. Ons klimaat zal niet alleen warmer worden, maar ook ‘weird’, vreemd, onstabiel en extreem. Het smelten van de Groenlandse ijskap dreigt niet alleen de zeespiegel dramatisch te doen stijgen, maar dreigt ook de Golfstroom in de Atlantische Oceaan te doen stilvallen, wat op zijn beurt weer een dramatische destabilisering van het klimaat dreigt te doen versnellen. Ironisch genoeg zou het daardoor in het Noorden van Noorwegen weer veel kòuder kunnen worden, aangezien de Golfstroom daar permanent warm oceaanwater aanvoert en fungeert als een soort ‘centrale verwarming’ voor heel Scandinavië én noordwest Europa, onszelf inclusief. Zonder de Golfstroom zou het ook in België veel en veel kouder zijn.
De wekenlange onderdompeling in de onaardse schoonheid van deze Poolregio, het buiten tekenen en schilderen temidden de woeste elementen in de ruwe onherbergzaamheid van de fjorden op dit afgelegen eiland, de lange avonden van reflectie in de eenzaamheid van dit wonderlijke gebouw op het water gebouwd... het was een initiatie, en deze initiatie heeft me gebracht waar ik nu ben, of liever, was de finale katalysator voor processen die al lang geleden begonnen waren.
Graag wil ik mijn tijd, middelen en energie vanaf nu wijden aan het helpen in beeld brengen van de crisis waarin onze planeet en onze habitat zich bevindt, en ik hoop dat vooral te kunnen doen door middel van de media die ik in Krakeslottet op nieuwe manieren heb ontdekt: het woord en het fotografische beeld. Of tekenen en schilderen ooit nog een plaats in dat proces zullen vinden, wil ik openlaten voor nu.
Mijn website, die als basis zal dienen voor een blog en de projecten rond fotografie die ik wil starten, is bijna klaar.
Als er nu een nieuw hoofdstuk begint voor mij, werden de eerste woorden van dat hoofdstuk hier geschreven, in dit betoverde piratenkasteel in het Hoge Noorden.