top of page
filipvk

Over economie en waandenkbeelden


Voor de economen onder ons die de klimaat- en biodiversiteitscrisis graag in cijfers gepresenteerd zien, is er het nieuwe rapport van Swiss Re en Oxfam.

Swiss Re is de op één na grootste herverzekeraar van de planeet, ze weten wel waarover ze praten als ze het over cijfers hebben.

Volgens hun research zal de economie van de rijkste landen door tegen 2050 jaarlijks zo’n 8,5% krimpen ten gevolge van de klimaatcrisis. Dat is dubbel zoveel schade als nu ten gevolge van COVID-19, en dit JAARLIJKS.

Je leest dat goed, binnen amper dertig jaar zal de economie van de G-7 landen élk jaar met zo’n 8,5% krimpen.

Laat dat eens even inzinken. Wat hier voorspeld wordt door één van de meest gezaghebbende financiële instellingen van de planeet, is niet minder dan het economische einde van de wereld binnen amper drie decennia.

Andere landen zullen volgens dit rapport nog veel zwaarder getroffen worden.

En dit op basis van de te verwachten temperatuurstijging (2,6 graden) geprojecteerd vanuit de huidige klimaatpolitiek en de huidige beloftes, die nog steeds verre van ambitieus genoeg zijn.

Het plaatst die eeuwige vraag van economie-klimaat-aarzelaars (“wie moet dat betalen?”) weer eens in een ander licht.

Die vraag mist sowieso in alle mogelijke opzichten de grond van de zaak, maar zelfs binnen de logica die deze vraag voortbrengt, zal het oneindig veel meer ‘kosten’ om niets of niet genoeg te doen, of niet snel genoeg te handelen.

Maar er is uiteindelijk ook iets heel grondig mis met heel deze benadering van onze planetaire toestand in cijfermatige en financiële vergelijkingen.

De logica gaat als volgt: we moeten de planeet, het klimaat, de biodiversiteit redden om de economische schade te beperken, om onze economie te redden. Of bij uitbreiding naar een breder argument: om onszélf te redden.

Laten we eens met een analogie werken hieromtrent.

Stel je even voor dat we een ouder zouden proberen te overtuigen om goed zorg te dragen voor zijn/haar kinderen omwille van het toekomstig voordeel dat daaruit te verwachten valt. Gezelschap in de oude dag, mogelijk materiële steun als je met een karig pensioen moet rondkomen, status, allerlei ‘return-on-investment’, een verzekering van de oude dag kortom.

Al meteen is de vreemde absurditeit van die hele premisse voelbaar. De intrinsieke onmenselijkheid van die redenering, die we eigenlijk voortdurend op de hele planeet toepassen momenteel, wordt duidelijk zodra je die nog maar even oproept in deze andere context.

Ouders doen hun uiterste best om goed te zorgen voor hun kinderen omdat ze van hen houden (tenminste, in een min of meer ‘normale’ uitgangspositie, behoudens ernstig trauma dat tot misbruik leidt, etcetera).

Onvoorwaardelijke liefde is de grond van die binding en die zorg. Het idee dat een ouder uit eigenbelang zou zorgen voor een kind lijkt al meteen een onmenselijke premisse, en de mate waarin dat daadwerkelijk het geval zou zijn, zou wijzen op de aanwezigheid van een zware emotionele stoornis of trauma.

Toch is dit hoe we - meestal onbewust - heel vaak redeneren als het over ‘het milieu’ gaat.

Ook ikzelf ben vroeger een heel eind in die logica meegegaan.

De focus op economische gevolgen, die vaak ook door goedbedoelende milieu-organisaties wordt aangehouden, is bedoeld om beleidsmakers vanuit ‘rationele’ argumenten die passen binnen het ‘rationele’ economische paradigma tot een koersverandering te brengen, maar heeft als gevolg dat de vreemde misvorming in onze relatie met onze leefwereld eigenlijk wordt gevalideerd en bestendigd.

Tot nu toe heeft deze benadering ook maar weinig succes. Tenslotte beschikken onze beleidsvoerders al vele decennia over de cijfers, en waarschuwt de nagenoeg voltallige wetenschappelijke gemeenschap van deze planeet als evenzovele decennia dat we recht op de afgrond afstevenen. Toch blijft de koersverandering uit (er zijn hoopvolle ontwikkelingen, maar de beloftes die nu op tafel liggen zijn nog steeds verre van voldoende en op het terrein stijgt bvb de CO2 uitstoot nu weer sneller dan ooit)

Eén van de zaken waar ik me de komende jaren in mijn werk omtrent de biosfeer-crisis op zou willen toeleggen, is het verkennen van deze vreemde dissociatie, en de collectieve onmacht om vanuit ‘rationele’ argumenten (zelfbehoud) tot een betekenisvolle koerswijziging te komen.

Laten we eens aannemen dat wat we nu doen op de planeet ons eigenbelang niét in gevaar zou brengen. Dat we géén apocalyptische economische schade moeten verwachten als we zo verder doen. Zou verdergaan met ‘business as usual’ dan wél een optie zijn? Zou het massale uitsterven van dier- en plantsoorten van géén probleem vormen? Zou het veranderen van de laatste regenwouden op aarde tot woestijnen dan wél aanvaardbaar zijn?

Wat zegt het over ons wereldbeeld en over onze denkbeelden omtrent onze relatie tot onze leefwereld dat we het argument van eigenbelang nòdig hebben om overtuigd te worden dat het de moeite waard is om te zorgen voor onze habitat?

De premisse dat we moeten handelen uit zelfbehoud lijkt op het eerste zicht aannemelijk en redelijk, maar kan eigenlijk beschouwd worden als een symptoom van iets dat veel groter is en deel uitmaakt van het probleem. Want het probleem waarmee we ons geconfronteerd zien is niet enkel een kwestie van broeikasgassen, ontbossing of plastic afval. Het gaat ten gronde over de metafysische plaats die we onszelf toekennen binnen het geheel van al-wat-is. Over ons wereldbeeld, onze ‘mythos’.

De analogie met de drugsverslaafde of alcoholicus is ook verhelderend: pogingen om een verslaafde tot een blijvende gedragsverandering te brengen vanuit ‘rationele’ argumenten, en zelfs vanuit het argument tot zelfbehoud, zijn gedoemd tot mislukken.

Enkel vanuit een ander paradigma en mogelijk een heling van het oorspronkelijke trauma - wat veel verder gaat dan een mentaal begrip van rationele afwegingen - zal de verslaafde tot een bewustzijns- en gedragsverandering kunnen komen.

Dàt is mogelijk de grootste uitdaging die ons wacht, de verandering in ons wereldbeeld, en die zal niet minder groot zijn dan de realisatie enkele eeuwen geleden dat de aarde rond de zon draait, eerder dan andersom.


bottom of page