Uitzonderlijke driedubbele ‘ijs-halo’ nabij Füssen, Zuid-Duitsland. Deze uitzonderlijke halo is het gevolg van licht-diffractie in een zeldzame ‘ijs-mist’. Foto en copyright: Bastian Werner, via de NASA foto-app.
Het is morgenavond Kerstavond, een feit dat natuurlijk niet onopgemerkt kan voorbijgaan in deze reeks mijmeringen. Er zijn eindeloos veel manieren om daar iets over te zeggen, maar ik had alvast geen zin in een zware boodschap met referenties aan alle pijn en prangende problemen in de wereld.
Ik wilde liever iets delen van de wonderlijke mirakels die ons voortdurend omringen en doordringen, en de schoonheid van deze wereld die soms onverwacht lichtjes surreële dimensies kan aannemen.
Zoals bovenstaande moment, dat voor de fotograaf ook als een verrassing kwam. Toen hij eerder deze maand een veld met verse sneeuw doorkruiste in de buurt van Füssen, Zuid-Duitsland, merkte de fotograaf dat hij in een ijsmist terecht was gekomen. Om water in suspensie te laten bevriezen tot een ijsmist zijn behoorlijk koude temperaturen nodig, en de luchttemperatuur op deze dag werd inderdaad gemeten op ruim onder nul. De ijsmist weerkaatste het licht van de zon die onderging achter de St. Coleman kerk. Het resultaat was een van de grootste spektakels die de fotograaf ooit heeft gezien. Ten eerste zijn de vlekken in de hoofdfoto geen achtergrondsterren, maar zwevend ijs en sneeuw. Vervolgens zijn er twee prominente ijshalo's zichtbaar: de 22-graden halo en de 46-graden halo. Er zijn ook meerdere bogen zichtbaar, waaronder, van boven naar beneden, anti-solair (onderzon), circum-zenithaal, parry, raaklijn, en par-helisch (horizontaal). Tot slot is de ballon-vormige boog die de bovenste boog met de zon verbindt de zeldzaamste van allemaal: het is de heliac-boog, die ontstaat door reflectie van de zijkanten van zeshoekige ijskristallen die horizontaal zijn opgehangen.
Ik ben niet zo onderlegd in de fysica van ijs-halo’s dat ik dit allemaal zomaar aflees van het beeld, dit is wat de NASA-foto app, die me op deze foto trakteerde, me vertelt. Het doet voor mij niet af aan de verwondering, integendeel.
De foto lijkt overigens wel wat 'over the top', maar ik weet uit ervaring dat de werkelijkheid, en vooral de natuur, ons soms dingen serveert die straffer zijn dan wat onze verbeelding zou kunnen bedenken. Zo heb ik het voorrecht gehad om het noorderlicht te mogen aanschouwen, ver boven de poolcirkel, en ik verzeker je: dat is nog veel onwaarschijnlijker dan deze foto. Elk fotografisch beeld blijft overigens een interpretatie die nooit helemaal recht doet aan het onderwerp, maar niettemin kan fotografie ons helpen om weer te gaan zien, herinneren, voelen, waarderen.
Het fenomeen dat de fotograaf hier kon vastleggen, is dus uiterst zeldzaam, en je moet je ook op het juiste moment de juiste plaats bevinden ten opzichte van het spektakel om het op deze manier te kunnen vastleggen. Het is een klein mirakel als alle omstandigheden op deze manier samenkomen, en dat je je als fotograaf net op de juiste plaats bevindt als zo’n onvoorspelbaar fenomeen zich voordoet. De kans daartoe is statistisch gezien eigenlijk zo goed als onbestaande. Maar er gebeuren wel meer dingen die statistisch gezien onmogelijk zijn. Ikzelf heb ook al een paar van zulke momenten mogen meemaken, en ik vermoed dat de meesten onder ons al enige ervaring hebben met kleine en grote mirakels. Maar we redeneren die gebeurtenissen gemakkelijk weg als zijnde toeval of onbetekenend, vanuit het verhaal dat we zo’n twee eeuwen geleden verzonnen hebben en dat zegt dat alles in de wereld louter mechanisch en onbezield is.
Als we onze wereld willen redden, zullen we moeten terugkeren naar het werkelijk zien, het met de juiste aandacht opmerken, het erkennen en vreugdevol vieren van hoe wonderbaarlijk die wereld werkelijk is, elke dag en in elk klein detail, niet enkel op momenten als deze waarop alles samenspant om een groots spektakel te serveren.
Zelfs een handvol aarde is een mirakel, met zo’n zes tot tien miljard ééncellige organismen die dat handvol aarde vruchtbaar maken, en in alleen al dat handjevol aarde kilometers mycelium, het wonderlijke organisme dat zowat alles wat met wortels in de aarde verankerd zit met elkaar verbind, als een ondergronds ‘world-wide-web’.
En het leven is nog het grootste mirakel van al, iets wat we zo gemakkelijk vergeten in onze dagdagelijkse beslommeringen en kleine en grote drama’s.
Beste lezer en volger van A Biosphere Project, wat Kerstmis voor jou persoonlijk ook moge betekenen, ik wens jou en je dierbaren toe dat deze Kerst een herinnering moge zijn aan het wonder van het leven, het licht, en de energie die alles bezielt. En ik wens je een prachtige tijd toe samen met je dierbaren, met veel liefde en verwondering en dankbaarheid.
Voor wie tijd en zin heeft om wat meer te lezen, onder de hiernavolgende foto van de ‘Kerstboom-Cluster’ deel ik een verdere korte mijmering over een herinnering aan enkele Kerst- vieringen met mensen die me dierbaar waren, lang geleden.
De zogenaamde ‘Kersboom-Cluster’, een groep jonge sterren in een een gaswolk die in dit beeld groen oplicht als een kerstboom. Deze cluster, die deel uitmaakt van ons Melkwegstelsel, is zo’n 2500 lichtjaar verwijderd van de Aarde. Het is een beeld samengesteld met data van het zichtbare licht-spectrum, het X-straal spectrum en het infrarode spectrum. Foto credit: NASA/CXC/SAO
Ik wilde voor degenen die in de stemming zijn nog iets vertellen over een paar Kerstvieringen die me blijvend geraakt hebben en waar ik vele decennia later nog met veel dankbaarheid aan terugdenk. En iets over het Licht, en over het weervinden van onze kinderlijke speelse vreugde en verbazing, iets wat voor mij alles met Kerstmis lijkt te maken te hebben (het gaat tenslotte over de geboorte van een kind).
En iets over Katalin en Diet, de twee mensen op bovenstaande foto, een foto die de afgelopen twintig jaar in mijn schilderatelier heeft gehangen.
Ik heb natuurlijk het geluk gehad om vele prachtige momenten te hebben meegemaakt rond de tijd van Kerstmis, doorheen de jaren en in de drie landen waar ik het voorrecht heb gehad te mogen leven. In de eerste plaats al die bijzondere momenten met mijn partner Agnes en onze twee kinderen.
Maar er zijn enkele Kerst-herinneringen die me dierbaar zijn, en die zich lang geleden hebben afgespeeld.
Toen mijn partner Agnes en ik begin jaren ’90 woonden en studeerden in de V.S., gingen we soms op bezoek bij onze goede vrienden Katalin en Diet, die in Connecticut aan de Oostkust woonden. Katalin, een goede vriendin van de moeder van Agnes, was een Hongaarse afkomstig van een adellijke familie, en was een zeer getalenteerd pianiste en pianolerares. Diet was een Duitser die was geëmigreerd naar de V.S. in de jaren ’30. Hij was grafisch vormgever die zijn leven lang in de New Yorkse reclamewereld had gewerkt.
Ze zullen het me niet kwalijk nemen dat ik hen ten tonele voer in deze blog en ook deze foto deel, want ze zijn allebei al lang geleden overleden, en bovendien waren ze heel vrijdenkend, trokken ze zich niet veel (of niets) aan van wat mensen dachten over hen, en waren ze allebei een beetje gek, en dat brengt me bij de reden dat ik het over onze Kerst bij hen in Connecticut wilde hebben.
Katalin en Diet waren ondanks hun gevorderde leeftijd (ze hadden toen onze grootouders kunnen zijn) heel jeugdig van geest. Er was een soort ondeugendheid in hun energie, een heerlijke onverschilligheid tegenover burgerlijke regels of verwachtingen. Ze waren ook eerlijk en heel direct, en vooral Diet nam nooit een blad voor de mond, wat hem soms nogal bot kon doen lijken. Ze waren allebei buitengewoon intelligent en gevoelig, en hadden als kunstenaars een uitzonderlijke culturele baggage, maar dat verhinderde hen niet om heerlijk relativerend om te gaan met zowat alles, en humor was nooit ver weg.
De keren dat we de Kerstperiode bij hen doorbrachten (het zullen twee of drie keer geweest zijn), waren in mijn herinnering heerlijk, doordat er niets moest, niets verwacht werd, er met eindeloze gulheid voor ons gezorgd werd, en er vooral veel liefde en waardering aanwezig was. Het was echt alsof we ons bij de ideale grootouders mochten laten verwennen (mijn eigen grootouders heb ik nooit goed gekend).
Die speelsheid en ondeugendheid kwamen bijvoorbeeld tot uiting toen in deze foto heb genomen. Ik vermoed dat dit niet met Kerstmis was, maar tijdens een van onze zomerse bezoeken, want we zitten hier op de veranda van hun charmante oude huis, en de kledij lijkt niet afgestemd op de winter in Connecticut. Maar het maakt niet uit, want situaties als de deze waren symptomatisch voor al onze bezoeken aan dit heerlijke huis in Wilton.
Toen ik deze foto nam, had iedereen om één of andere reden een slapeloze nacht, en één voor één belandden we ’s nachts in de keuken, alsof het afgesproken was. Al gauw zaten we daar alle vier, om twee of drie uur ’s ochtends, en begonnen we te drinken. Waarschijnlijk gin-tonic, want dat was ons favoriete drankje daar. Ik weet niet meer hoelang we daar gezeten hebben, vrolijk babbelend tot de vroege uurtjes, maar ik weet nog dat het zalig was. En dat gevoel heb ik bij de herinnering aan elke Kerst die we daar hebben doorgebracht. Het gevoel van liefde, waardering en licht was zo fijn, en het was ook vrij van onechte rituelen. Er hing waarlijk iets kinderlijks in de lucht, een warme, liefdevolle, guitige, kinderlijke energie.
Kerstmis kan vele verschillende betekenissen (of geen betekenis) hebben voor verschillende mensen en culturen.
Voor mij ligt de betekenis van Kerst, los van de religieuze betekenis vanuit de Christelijke overlevering, misschien in de aandacht op het licht en op liefde, die beide vormen van Energie zijn. Licht en liefde associeer ik vooral met vrijheid, met speelsheid, met creativiteit, met ongedwongenheid, met kinderlijke onschuld en vreugde, met spontaneïteit. Dat is de Energie die naar mijn gevoel centraal zou kunnen staan in een universele interpretatie van Kerstmis. Het gaat in de religieuze overlevering over de geboorte van een kind, en in de natuur van kinderen kunnen we naast het speelse altijd het sacrale herkennen en voelen.
Het kan een moment zijn waarop we allen tenminste een tijdlang wat meer bewust kunnen zijn van de mogelijkheid tot vrijheid en creativiteit, tot speelsheid en kinderlijke nieuwsgierigheid, ongeremd door de ballast van onze concepten en ideeën, onze dogma’s en vastgeroeste denkpatronen, onze angst voor verandering en onze nood aan houvast. Dat was alleszins het soort speelse energie die altijd aanwezig leek in het charmante oude huis tussen de bomen, in Wilton, Connecticut.
En dat zijn naar mijn gevoel ook de eigenschappen die we gaan nodig hebben in de transities die gaan komen. We gaan onze gehechtheid aan alle materiële dingen gaandeweg moeten loslaten (want we gaan naar tijden van eenvoud en veel minder van alles), en wat kan er een betere basis zijn om op terug te vallen dan liefde, verbinding, en kinderlijke openheid, verbazing en creativiteit?
In de woorden van Jezus, niet helemaal irrelevant met Kerstmis:
"Ik verzeker jullie, als je niet verandert en wordt als kinderen, kom je het koninkrijk der hemelen niet eens binnen. Wie zich dus klein maakt als dit kind, die is de grootste in het koninkrijk der hemelen".
Voor wie niets heeft met Jezus of religie, dan in de woorden van quantumfysicus en milieu-denker avant-la-lettre David Bohm: “Als we nieuwe concepten willen ontwikkelen, moeten we als kinderen zijn, die concepten vanaf nul vormen. We moeten niet vertrouwen op de concepten die ons zijn aangeleerd".
Voor mij zijn mogelijk al de momenten in het leven die ik als de waardevolste beschouw, en die ik me waarschijnlijk tot mijn laatste dag zal herinneren, die momenten waarbij al die vormen van energie centraal stonden en alles doorstraalden vanuit hun bron, een bron die uiteindelijk een groot mysterie blijft.
Laat dat mijn Kerstwens zijn voor jullie allen, beste lezers en volgers van A Biosphere Project: ik wens jullie prachtige dagen vol kinderlijke onschuld en vreugde, speelsheid en nieuwsgierigheid, liefde en verbinding, en Licht en Energie. En natuurlijk ook een prachtige 2024, maar dat is voor volgende week.
Bedankt voor het lezen, tot de volgende aflevering,
Het ga jullie goed,
Filip
Katalin en Diet, Connecticut, V.S., circa 1991, ergens rond drie uur ’s ochtends.