top of page

De kracht van één (Hoop, deel 5)

filipvk

Bijgewerkt op: 19 nov 2022


 

"Eén individu kan onmogelijk alleen een verschil maken. Het zijn individuele inspanningen, collectief, die een merkbaar verschil maken. Al het verschil in de wereld!"

Jane Goodall


“Want waar begint verandering eigenlijk?

Je hoeft geen professor te zijn om te begrijpen dat dit eigenlijk de verkeerde vraag is. Verandering kan immers overal beginnen. Op je bord én in de fabriek, thuis én op het werk, in Delfzijl én in Den Haag, in de boardroom én op het verjaardagsfeestje van ome Sjon. De eenvoudige waarheid is dat je individu en systeem met geen mogelijkheid van elkaar kunt scheiden. Ze zijn totaal met elkaar verknoopt.”

Rutger Bregman



Zonsondergang boven Somogy, Hongarije. Foto: Filip Van Kerckhoven



In mijn vorige post had ik het over de ‘domino dynamiek’, en hoe die op korte tijd enorme maatschappelijke veranderingen kan helpen manifesteren, vaak tegen elke redelijke verwachting in.

Volgens sociologisch onderzoek, ligt de kritische drempel voor deze ‘domino dynamiek’ en voor het katalyseren van sociale (en ook technologische) omwentelingen bij zo’n 25 procent van een groep of bevolking.

Indien een kwart van een samenleving zich voluit engageert, kan het hele systeem verrassend snel kantelen en kunnen de overtuigingen en gedragingen van de hele groep of samenleving op zeer korte tijd een enorme evolutie doormaken.


Ik wil het in de komende afleveringen van deze reeks hebben over wat ieder van ons individueel kan bijdragen aan de maatschappelijke transities die nodig zullen zijn.

Maar alvorens ik daar vanuit mijn perspectief enige gedachten over ga delen, wilde ik nog even iets aanraken wat velen ook bezighoudt, en wat ook sterke emoties en reactiviteit kan losmaken: de kwestie van individuele verantwoordelijkheid versus de verantwoordelijkheid van systemen.

Als ik het in een gesprek heb over wat ieder van ons kan bijdragen aan verandering, dan krijg ik wel eens te horen dat ‘enkel een verandering van systeem een oplossing zal brengen’ en dat ik het niet teveel over individuele verantwoordelijkheid moet hebben omdat dat misleidend is. ‘Eigen initiatieven zijn zinloos zolang de macht van multinationals of lobby’s niet ingeperkt wordt’.

Als ik praat over de nood aan systemische verandering als respons op de huidige crisissen, dan wordt me wel eens gezegd dat we allemaal eerst bij onszelf moeten beginnen en ons eigen gedrag moeten veranderen, alvorens we het over systemen hebben. ‘Verbeter de wereld, begin bij jezelf”.


Deze tegenstelling werkt verlammend.

Veel mensen vragen zich af welk verschil hun actie of intentie kan maken, als niet iedereen méédoet of als de grote machten aarde de foute kant blijven opgaan. Waarom moet ik minder gaan vliegen of minder vlees eten als in China elke week meerdere nieuwe steenkoolcentrales worden opgeleverd?

Hoe kan mijn individuele gedrag de Europese landbouwsubsidies beinvloeden, of de macht van multinationals en lobbygroepen overstijgen?

Of andersom: ik mag geen enkele systemische verandering verwachten als ik zélf niet eerst een soort asceet wordt en tot het uiterste ga om mijn ecologische voetafdruk tot nul te herleiden. Het zou hypocriet zijn om te vragen dat de landbouwpolitiek zou veranderen zolang ik wel eens een eitje eet of een cappuccino drink.

In feite is die tegenstelling tussen individuele verantwoordelijkheid en de nood aan een verandering van systemen een schijntegenstelling: beide zijn nodig en zijn een kant van dezelfde essentiële realiteit.


Zoals historicus en klimaatdenker Rutger Bregman (ook auteur van ‘De meeste mensen deugen’) zegt in het citaat aan het begin van deze post: “De eenvoudige waarheid is dat je individu en systeem met geen mogelijkheid van elkaar kunt scheiden. Ze zijn totaal met elkaar verknoopt.”

Bregman heeft daar een uitstekend opiniestuk over geschreven in De Correspondent. Dat stuk vind je hier. Het is ten zeerste aanbevolen lectuur.

Over deze schijntegenstelling zal ik het nog meer hebben, aangezien die naar mijn mening één van de grote remmen is op onze daadkracht en intenties. Òf we verwachten teveel dat iemand ànders het probleem zal aanpakken, òf we denken dat het gewicht van de wereld helemaal op onze individuele schouders rust. We krijgen de indruk dat we in alle opzichten voor een onmogelijke taak staan, en dat perspectief houdt ons in zijn greep, met als gevolg dat we collectief geneigd zijn om niets te doen en alle hoop op te geven.


Het is inderdaad eenvoudig: elke collectieve actie bestaat uit héél veel individuele acties. Elk collectief geloof bestaat uit heel veel individuele overtuigingen.

Als één persoon gaat betogen in Brussel of New York, zal de impact daarvan hoogst waarschijnlijk zeer beperkt zijn. Indien één miljoen individuen gaan betogen zal dat waarschijnlijk meer effect hebben. Maar die groep van één miljoen bestaat wel uit individuen die elk afzonderlijk het besluit tot individuele actie hebben genomen.

Samenlevingen zijn een complexe verzameling individuen, en elk individu kan het systeem beïnvloeden. Kijk naar Greta, en naar talloze anderen wiens intenties en daden het collectief deden verschuiven naar een nieuw dynamisch evenwicht.

Maar kijk ook naar élk individu dat de afgelopen jaren of de afgelopen eeuw heeft besloten tot tal van individuele acties samen met andere individuen die opgeteld een grote beweging of maatschappelijk fenomeen zijn gaan vormen.


De Women's March on Washington vanaf het dak van het Voice of America-gebouw - 21 januari 2017. Foto: Wikipedia


Bovendien kan elke overtuiging, intentie of actie besmettelijk zijn, in de meest letterlijke zin van het woord. En kunnen we met onze individuele acties niet alleen onze naaste contacten en vrienden beïnvloeden, maar reikt die ‘besmettelijkheid’ veel verder ook zonder dat we veel ruchtbaarheid geven aan onze acties.


Rutger Bregman:

“De psychologen Nicholas Christakis en James Fowler spreken ook wel van onze ‘Drie Graden van Invloed’. Met ons gedrag beïnvloeden we niet alleen onze vrienden (de eerste graad), maar ook de vrienden van onze vrienden (de tweede graad) en de vrienden daarvan (de derde graad). Dat wil zeggen dat als je vandaag een vegaschnitzel koopt of aan een klimaatdemonstratie meedoet, je ook mensen beïnvloedt die je nooit zult ontmoeten.


Uit tal van onderzoek blijkt dat de besmettingstheorie van Christakis en Fowler voor heel wat zaken opgaat: geluk, roken, stemgedrag, vrijgevigheid, overgewicht, vaccinatiebereidheid, en noem maar op. Eigenlijk moet je een hyperindividualistisch mensbeeld hebben om te denken dat je als individu geen verschil kunt maken. Juist omdat de mens een door en door sociaal wezen is, begint een betere wereld óók bij jezelf.

Natuurlijk kan ik het net zo goed andersom betogen: groene wetgeving leidt tot meer winst voor duurzame voedselproducenten, meer winst leidt tot meer innovatie en betere vegaschnitzels, waardoor nog meer mensen die lekkere vegaschnitzels kopen, enzovoorts. Maar dat ik het allebei de kanten op kan redeneren is precies het punt. Er is niet één ‘begin’, want besmetting werkt alle kanten op.”



Historicus, activist en klimaat-denker Rutger Bregman


Zo is dat: er is een constante wisselwerking tussen het individu - u en ik dus - en het collectief. Individuele intenties en overtuigingen kunnen veranderingen in het systeem bewerkstelligen die op hun beurt weert individuele intenties en overtuigingen gaan beïnvloeden.


Radicaal vernieuwende systeemdenkers en evolutiefilosofen zoals Jeremy Lent (’The Web Of Meaning’), Ervin Làszlò (‘The Intelligence Of The Cosmos’) en Charles Eisenstein (‘The Ascent Of Humanity’) benadrukken ook steeds de onverbrekelijke band tussen elk van ons en de complexe systemen waar we deel van uitmaken, en dat elke evolutie die we als individu ondergaan een invloed heeft op het collectief. De scheiding tussen ‘zelf’ en ‘wereld’ is een illusie.

Dat we ooit iets anders zijn gaan geloven heeft vele oorzaken, maar het is niet vanzelfsprekend dat we iets anders geloven. Wat vele mensen geloven en voelen - dat we als individu geen verschil kunnen maken, dat we een soort ’slachtoffer’ van het collectief zijn, dat het collectief proberen veranderen onbegonnen werk is, dat het gewoon het redelijkst en verstandigst is om de stroom te volgen, dat onvermijdelijke oorzaak-gevolg sequensen onvermijdelijk de zaken voortbrengen die we nu waarnemen in de wereld en dat daar weinig tegen te beginnen valt - heeft te maken met andere collectieve overtuigingen die met ons overkoepelend wereldbeeld te maken hebben. Het is een verhaal dat naadloos in een groter verhaal past. Dat grotere verhaal zou ik willen onderzoeken in een reeks essays waar ik aan werk onze ‘kosmologie’, het grotere beeld van de wereld en onszelf dat aan de basis ligt van veel zaken die we op alledaags niveau geloven. Het is namelijk nodig dat we ons verhaal gaan veranderen, en daar zijn heel wat mensen al mee bezig. Dat is òòk één van de manieren waarop we de wereld helpen veranderen: onze overtuigingen aan een nader onderzoek onderwerpen en zo nodig een ander verhaal kiezen of creëren.



Jeremy Lent, Ervin László en Charles Eisenstein



Ons collectief bewustzijn bestaat uit talloze individuele eenheden van bewustzijn, en die twee zijn verbonden met elkaar op talloze manieren, enkele waarvan volgens de nieuwste ontwikkelingen in de wetenschap zéér verrassend zijn. Daaruit volgt dat elke individuele verandering in bewustzijn een invloed heeft op het collectief - zelfs als dat in stilte gebeurt.


Laten we de verhalen verkennen waarin wij allen weer een verschil kunnen maken.

En de verhalen die beginnen te ontstaan zijn erg mooi en krachtig, dat kan ik al wel vertellen. Het zijn verhalen die, ondersteund door de nieuwste ontwikkelingen in quantumfysica, evolutionaire biologie en quantumbiologie, astrofysica en andere, een nieuw beeld beginnen schetsen van onze wezenlijke aard, ons potentieel, en onze verbondenheid met de complexe systemen waar we deel van uitmaken.


Een allereerste voorwaarde om als individu tot actie te kunnen overgaan, is dus geloven dat individuele acties ertoe doen. Zonder dat geloof, zullen weinigen tot nieuwe intenties of daden overgaan.

Zoals geschiedkundige, filosoof en psycholoog William James (1842-1910) het stelde:


“Handel alsof wat je doet een verschil maakt. Dat doét het ook."


In de volgende blogpost meer over de tweede belangrijke beslissing die iedereen naar mijn mening kan maken om deel te kunnen zijn van verandering.


Met dit neem ik afscheid en wens jullie een fijne week toe,


Het ga jullie goed,

Filip



 

Vragen ter contemplatie


Geloof jij dat grote maatschappelijke omwentelingen in de nabije toekomst mogelijk zijn? Geloof je dat die een beslissend verschil kunnen maken in onze evolutie?


Geloof jij dat individuele verandering een invloed heeft op en verbonden is met collectieve verandering?


Geloof jij dat jouw keuzes en intenties een verschil kunnen maken?



Zonsopgang boven Zeeland, Nederland. Foto: Filip Van Kerckhoven





Wil je graag op de hoogte blijven? Abonneer je op de nieuwsbrief en updates van de blog!

Je krijgt één of twee keer per maand een post uit de reeks 'Mijmeringen en Meditaties', met de nadruk op hoop en ideeën voor een betere wereld

Eén maal per maand krijg je een overzicht van de andere nieuwe blogposts en essays.

Je kan je op elk gewenst moment uitschrijven.
A Biosphere Project deelt geen data met derden

Wil je A Biosphere Project graag steunen?

Je kan dat doen door een éénmalige of weerkerende donatie.

Neem een kijkje op de steunpagina waar je ook de drie vormen van periodieke donatie en lidmaatschap kan ontdekken. 

Alvast bedankt voor je interesse! 

Door een donatie help je mij om me full-time te wijden aan A Biosphere Project!

Je kan je lidmaatschap op elk gewenst moment stopzetten..
A Biosphere Project deelt geen data met derden

bottom of page